Franciscus (paavi)
_FXD.jpg)
Franciscus (algâalgâlâš nommâ Jorge Mario Bergoglio; 17. juovlâmáánu 1936 Buenos Aires, Argentiina – 21. cuáŋuimáánu 2025 Vatikaan)[1] lâi katolilii kirho paavi iivij 2013–2025.[2] Sun lâi vuosmuš Euroop ulguubeln puáttám paavi syyrialii Gregorius III (j. 741) maŋa.[3] Sun lâi meid vuosmuš Eennâmpáálu máddáábeln šoddâm paavi.
Peerâ já eellim
[mute | mute käldee]Franciscus, algâalgâlii noomâs mield Jorge Mario Bergoglio, šoodâi Argentiina uáivikaavpugist Buenos Airesist 7.12.1936. Suu vaanhimeh láin Argentiina italialiih. Sii peerâ lâi koskâluokkalâš. Bergoglio poorgâi ovdâmerkkân raavvâdviäsu uksâalmajin já luuvâi laborantin. Sust šoodâi pappâ tondiet ko kiđđâsärni kuoskâttij suu čuuvtij, ko sun lâi 21-ihásâš. Bergoglio tooimâi Buenos Aires arkkâpispen, ko paavi Johannes Paavvâl II nomâttij suu kardinaalin ive 2001. Kardinaal lii katolilii kirho nubben alemus virge.[4]
Paavi Franciscus jaamij cuáŋuimáánu 21. peeivi 2025 Vatikaanist. Sun lâi 88-ihásâš. Majemui aigij suu tiervâsvuotâ huánánij, já sun lâi kuhháá pyecceiviäsust kepiskumeštâs keežild.[4]
Paavivuotâ
[mute | mute käldee]Koŋklaav adai kardinaalij čuákkim jienâstij Bergoglio 266. Rooma pispen adai paavin njuhčâmáánust 2013. Taat paavivaaljâ lâi eromâš, tastko ovdebâš paavi Benediktus XVI lâi kuáđđám virgees já lâi ain elimin. Paavi virge lii eellimahasâš, já ovdebáá tove paavi lâi iäránâm virgestis ive 1415.[4]
Bergoglio valjij jieijâs paavinoomâ kievhij ustevin tubdum Franciscus Assisilii mield. Franciscus lâi vuosmuš jesuiitviljâdâhân kuullâm paavi. Jesuiiteh čonnâseh eelliđ Jeesus myenster mield kievhivuođâst. Pooliitlávt jesuiitpaapah láá távjá sajaidittám jieijâs elitij ulguubel.[4]
Franciscus ij kuássin varrim paavipalacân pic aasâi ubâ elimis ohtâkiärdánis mađhâšeijeepääihist. Sun lâi paavin epiformaallâš ige perustâm kirho hierarkiain.[4]
Franciscus ij lamaš kirho uđâsmittee paavi, ige sun muttám kirho máttááttâs. Sun kyedittij siämmáá suhâpele siiviillittoid mut ij kirholii vihkâm teikâ sivnádâs. Franciscus leehâi motomijd kirho viirgijd nisonáid, mut sun lâi nissoonpappâvuođâ vuástá, já siämmáánáál sun vuástálistij aaboort já eutanasia.[4]
Hävdidmeh
[mute | mute käldee].jpg)
Paavi Franciscus hävdidui cuáŋuimáánu 26. peeivi 2025 Rooma Santa Maria Maggiore -basilikan. Hävdidemseremonia tollui Pase Piättár avgâdâsâst Vatikaanist.[5][6]
Paavi hävdidmijn lijjii suullân 170 delegaatiod pirrâ maailm. Suomâ ovdâsteijen lâi president Alexander Stubb.[7] Ovtâstum staatâi president Donald Trump já ovdebâš president Joe Biden láin kuohtuuh hävdidmijn. Meiddei Ukraina president Volodymyr Zelensky já Euroop komissio saavâjođetteijee Ursula Von der Leyen uásálistijn hävdidemseremonian.[5][6]
Puoh maailmnjunošeh kuođđii persovnlávt ovtâi-ovtâi iärutiervuođâid paavin ovdil hävdidemseremonia älgim.[5][6]
Olgon čuožžuu áárvu mield 200 000 olmožid čuávumin hävdidemseremonia. Maaŋgâs sist lijjii puáttám čuávvuđ hävdidmijd jo maŋgâ tiijme ovdil seremonia älgim.[5][6]
Hävdidemseremonia laiđij 91-ihásâš kardinaal já kardinaalkollegio deekaan Giovanni Battista Re. Suu viirgán kulá paavi hävdidemseremonia stivrim. Särnistis sun tiäduttij tom, et kirkko lii puohâi várás. Siämmáá jurduu meid paavi Franciscus kyedittij. Battista Re kuvvij särnistis paavi Franciscus eellim já nomâttij suu "aalmug paavin". Sun tiäduttij meid enâmânvärrejeijei vuástáväldim, mon oovdân meid paavi poorgâi elimis ääigi. Battista Re tiäduttij meid ráávhu já dialog merhâšume. Maŋgâi luvij maailmjođetteijei oovdâst sun muštottij sođij tuššâdeijee vaiguttâsâst maailmist.[5][6]
Fáádást eres soojijn
[mute | mute käldee]
Wikimedia Commonsist láá koveh teikkâ eres tiätuvuárháh fáádást Franciscus (paavi).
Käldeeh
[mute | mute käldee]- ↑ Francis www.britannica.com. 22.4.2025. Čujottum 22.4.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ What happens after Pope Francis’ death POLITICO. 21.4.2025. Čujottum 28.4.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ Levs, Josh & Yan, Holly: Francis is first non-European pope in nearly 1,300 years CNN. 14.3.2013. Čujottum 22.4.2025. (eŋgâlâskielân)
- ↑ a â b c č d Olthuis, Marja-Liisa: Paavi Franciscus lii jáámmám anarasaavis.fi. 22.4.2025. Čujottum 22.4.2025.
- ↑ a â b c č 'Paus van het volk' Franciscus begraven na uitvaartmis in Vaticaanstad nos.nl. 26.4.2025. Čujottum 26.4.2025. (hollandkielân)
- ↑ a â b c č Olthuis, Marja-Liisa: Paavi Franciscus lii hävdidum Vatikaanist anarasaavis.fi. 28.4.2025. Čujottum 28.4.2025.
- ↑ Presidentti Stubb osallistuu paavi Franciscuksen hautajaisiin Yle Uutiset. 23.4.2025. Čujottum 26.4.2025. (suomâkielân)