Francisko (papo)
| Francisko | ||
|---|---|---|
| 266-a papo de la katolika eklezio | ||
.jpg)
| ||
| Naskonomo | Jorge Mario Bergoglio | |
| Pontifiko | de 13-a de marto 2013 | |
| ĝis 21-a de aprilo 2025 | ||
| Antaŭulo | Benedikto la 16-a | |
| Sekvanto | – decidenda | |
| ||
| Persona informo | ||
| Naskiĝo | la 17-an de decembro 1936 en Bonaero,  Argentino
| |
| Morto | 21-a de aprilo 2025[1] en  Vatikanurbo
| |
| Mortokialo | apopleksio • kardivaskula kolapso [#] | |
| Tombo | Baziliko Sankta Maria la Granda [#] | |
| Alma mater | Facultades de Filosofía y Teología de San Miguel • Universitato de Bonaero [#] | |
| Lingvoj | hispana lingvo • itala lingvo • latina lingvo • germana lingvo • franca lingvo • portugala lingvo • angla lingvo • eklezia latino [#] | |
Subskribo 
| ||
| Familio | ||
| Patro | Mario José Bergoglio [#] | |
| Patrino | Regina María Sívori [#] | |
| ĉefepiskopo de Bonaero | ||
| Dum | 1997–2013 | |
| [#] | Fonto: Vikidatumoj | |
Francisko[2] (latine Franciscus), per civitana nomo Jorge Mario BERGOGLIO [ĥorĥe mario bergoljo] (n. la 17-an de decembro 1936 en Bonaero, m. la 21-an de aprilo 2025 en Vatikanurbo),[1][3] estis kardinalo el Argentino, kiu inter 2013 kaj 2025 oficis kiel la romkatolika papo. Li estis la 266-a papo, la unua neeŭropa post Gregorio la 3-a (kiu regis antaŭ 1200 jaroj) kaj la unua jezuita papo.
Vivo
[redakti | redakti fonton]Liaj gepatroj estis italaj enmigrintoj; lia patro laboris ĉe la fervojo, kaj venis el Torino. La familio havis 5 infanojn. Bergoglio havis ĝis sia morto ne nur la argentinan, sed ankaŭ la italan ŝtatanecon.
Li originale studis por iĝi kemiisto, atingis diplomon pri tio, sed poste en 1958 decidis ekstudi teologion kaj aliĝis al la jezuitoj. Li estis konsekrita en 1969 al pastro, iomete poste li iĝis jezuita gvidanto. Li studis mallonge en 1986 ankaŭ en Germanio.
En 1992 li iĝis episkopo. En la jaroj 1997–2013 li estis la ĉefepiskopo de Bonaero kaj en 2001 Johano Paŭlo la 2-a nomumis lin kardinalo. Ekde 2005 li estis prezidanto de la Argentina Episkoparo.
Papiĝo
[redakti | redakti fonton]La 13-an de marto 2013 la konklavo elektis lin papo. Lia elektiĝo okazis en la kvina baloto, la lasta de la dua balota tago (la unuan tagon okazis nur unu baloto).
Li estas la unua papo naskiĝinta ekster Eŭropo post Gregorio la 3-a (naskiĝinta en Sirio, elektita en 731).
Li elektis por si la nomon Francisko, kiu neniam antaŭe estis uzita de papo.
La unua parolado kiel papo
[redakti | redakti fonton]Tuj post la solena anonco Habemus Papam la nova papo montriĝis al la publiko kaj antaŭ ol doni sian unuan benon Urbi et orbi, li faris sian unuan publikan paroladon. En ĝi li komence salutis per simpla "buonasera" (itale bonan vesperon) kaj aludis la fakton ke li estas neeŭropano per rimarkigi ke la fratoj kardinaloj iris preni lin preskaŭ ĉe la fino de la mondo. Li daŭrigis per preĝo por la emerita papo Benedikto la 16-a, kaj, nekutime, antaŭ ol doni la benon al la urbo Romo kaj al la mondo, li mem petis ĉiun spektanton silente preĝi pri beno por li. Sekve li anoncis sian intencon iri la venontan tagon peti savogardon ĉe la Madono kaj adiaŭis la publikon bondezirante al ĝi bonan nokton kaj bonan ripozon.[4]
Vojaĝoj
[redakti | redakti fonton]Papo Francisko vizitis (ĝis majo 2018) la sekvantajn landojn ekster Vatikano kaj Italio:
- Eŭropo: Albanio, Bosnio kaj Hercegovino,Grekio, Pollando, Portugalio, Svedio, Turkio
- Sudameriko: Bolivio, Brazilo, Ĉilio, Ekvadoro, Kolombio, Paragvajo, Peruo
- Nordameriko: Kubo, Meksiko, Usono
- Azio: Armenio, Azerbajĝano, Bangladeŝo, Birmo, Filipinoj, Israelo, Jordanio, Kartvelio, Palestino, Sud-Koreio, Srilanko.
- Afriko: Centr-Afriko, Egiptio, Kenjo, Ugando
Forpaso
[redakti | redakti fonton]
Pli detale ĉe Vikinovaĵoj.
Francisko forpasis la 21-an de aprilo je la 7:35 matene laŭ anonco de la kamerlingo Kevin Joseph Farrell. Francisko restadis 31 tagojn en malsanulejo pro pulma malsano. Li eliris de la malsanulejo kaj gvidis la paskan dimanĉan ceremonion en la placo Sankta Petro la tago antaŭ ol lia forpaso.
Verkoj
[redakti | redakti fonton]Li publikis plurajn enciklikojn kaj Apostolajn instigojn.
Enciklikoj
[redakti | redakti fonton]- (2023) Laudato Deum (Laŭdata Dio), Apostola instigo al ĉiuj homoj de bona volo pri la klimata krizo (tradukita ankaŭ al Esperanto)
- (2020) Fratelli tutti (Fratoj ĉiuj) atentigas pri tio ke la mondo malsukcesis en la mastrumado de KOVIM-19
- (2015) Laudato si' (Laŭdata estu vi, tradukita ankaŭ al Esperanto)
- (2013) Lumen fidei (Lumo de la fido), ekverkita de papo Benedikto la 16-a kaj postmorte pluverkita de papo Francisko
Apostolaj instigoj
[redakti | redakti fonton]- Evangelii gaudium (La ĝojo de la evangelio)
- Amoris laetitia (La ĝojo de amo)
- Gaudete et exsulte (Ĝoju kaj jubilu)
- Querida Amazonia (Kara Amazonio)
Persona vivstilo, opinioj kaj deklaroj
[redakti | redakti fonton]Bergoglio estas ideologie konservativa, li kontraŭas aborton, samseksajn edzecojn kaj edzinecojn, eŭtanazion, kaj kontraŭgravediĝajn ilojn. Samtempe li forte elpaŝas por la malriĉuloj. Li deziras malriĉan eklezion por malriĉuloj[5]
Li ŝatas kuiradon, operon, tangon, grekajn klasikulojn, Ŝekspiron, Dostojevskijon, futbalon kaj naĝadon. Subtenpeticion por la papo lanĉis la aŭstra sociologo katolika Paul Zulehner.
Kiel ĉefepiskopo, Bergoglio estis konata pro sia modesta vivstilo: li forlasis sian palacon kaj translokiĝis al loĝejo en la Vatikano, kaj li vojaĝis per publika transporto. Li predikis helpon por la senhavuloj kaj pliigis egalecon en la socio, sed zorgis distancigi sin de la t.n. teologio de liberigo ( Theologia liberationis ), ideologia fluo ĝenerala en la eklezio en Sudameriko, multaj el kies subtenantoj estas identigitaj kun socialismo kaj eĉ marksismo. Lia biografisto, Sergio Rubin, deklaris ke la nova papo ne estas progresema kaj malproksima de subteno de la ideoj de la movado, kvankam li "kritikas novliberalismon kaj la Internacian Valutan Fondaĵon, kaj pasigas multe da tempo en slumoj." Li estas konsiderata proksima al la organizaĵo de kredantoj "Komuneco kaj Liberigo" ( Communion e Liberazione ), kiu rekomendas socian konservatismon kaj estas aligita al la modera dekstro en Italio.
Kvankam li kontraŭbatalis registaran programon por distribui senpagajn kontraŭkoncipilojn, Francis tenas relative liberalajn poziciojn pri la temo, kredante ke ili povas esti uzitaj por malhelpi la disvastiĝon de malsano. Li estas fervora kontraŭulo de aborto, difinante ĝin kiel "demonon kiu estas kontraŭe al la plano de Dio." En 2010, li forte kontraŭbatalis la aprobon de la registara de samseksa geedzeco en Argentino. Li ankaŭ instigis la pastraron kaj laikojn por kontraŭbatali eŭtanazion. En majo 2013, en deklaro kiu deviis de la konservativa eklezia linio, Francisko diris ke ateistoj ankaŭ estas savitaj, se iliaj agadoj estas bonaj.
La 26-an de majo 2013, la papo atakis la sicilian mafion kaj alvokis la gangsterojn ĉesi ekspluati homojn kaj degenerigi ilin en krimajn agadojn, inkluzive de prostituado. La Papo alvokis mafiistojn ŝanĝi siajn manierojn, tagon post kiam li enkanonigis en speciala ceremonio Giuseppe Puglisi (aŭ Pino Puglisi, en vikidatumaro), italan pastron el Palermo, kiu estis murdita en 1993 fare de gangsteroj post predikado kontraŭ la mafio en kvartalo kie la Cosa Nostra funkciis. Francisko diris al la granda amaso da kredantoj kunvenintaj en la placo Sankta Petro en Vatikano, ke la mafio en 1993 mortigis pastron Giuseppe Puglisi, ĉar li provis teni junulojn for de alproksimiĝo al la mafio kaj aliĝo al ĝiaj vicoj. Li diris, ke doloras lin kiam li pensas pri ĉiuj homoj, kiuj estis ekspluatataj de organizita krimo.
Papo Francisko estis konata pro siaj relative liberalaj kaj malfermaj opinioj al la GLAT-komunumo. La 29-an de julio 2013, Francisko ŝokis la mondon kiam li diris: "Kiu mi estas por juĝi gejojn?", aldonante ke dum la eklezio daŭre konsideras la plenumon de samseksemaj deziroj peko, "Se certa persono estas samseksema kaj kredas je Dio kaj havas bonan volon - kiu estas mi por juĝi lin?". En majo 2018, Francisko diris al Juan Carlos Cruz, samseksema viro kiu estis sekse mistraktita kiel infano, ke "Dio kreis vin tiel kiel vi estas, kaj li amas vin kiel vi estas kaj mi ne zorgas. La Papo amas vin tiel kiel vi estas. Vi devus esti feliĉa kun kiu vi estas". La 21-an de oktobro 2020, Francis anoncis en nova dokumenta filmo, ke "samseksemuloj havas la rajton formi familion", aldonante, "Neniu estu malfeliĉa aŭ esti forpelita pro tio. Ni devas krei leĝon pri civila unuiĝo. Tiel ili estos laŭleĝe kovritaj".
La 28-an de oktobro 2014, Francisko donis prelegon al membroj de la Papa Akademio de la Sciencoj, vastigante la malfermemon faritan fare de lia antaŭulo pri la temo de evolucio kaj ankaŭ aldonante akcepton de la Praeksplodo.
En 2015, li publikigis enciklikon nomitan Laudato si', en kiu li kritikis la kulturon de konsumo en lumo de ĝia kontribuo al mondvarmiĝo, dum li postulis konservadon de la medio kaj kontraŭbataladon de klimata ŝanĝo kaŭzita de homa aktiveco.
La 12-an de februaro 2020 en la apostola admono «Kara Amazonio» li malakceptis la proponon permesi la pastrigon de edziĝintaj viroj, nek la diakoninigon de virinoj en Amazonio por batali kontraŭ grava manko de pastroj en tiu regiono.
En novembro 2024, li rilatis al la Israel-hamasa milito en artikolo publikigita en la gazeto La Stampa : "Kelkaj internaciaj fakuloj diras ke kio okazas en Gazao havas la karakterizaĵojn de genocido. Ni devas esplori singarde por determini ĉu ĝi renkontas la teknikan difinon kiel formulite fare de juristoj kaj internaciaj organizaĵoj."
Integra ekologio
[redakti | redakti fonton]Jam en 2014, papo Francisko laboris pri encikliko pri la "ekologio de la homaro"[6]. Ĉi tiu encikliko, Laudato si', datita la 24-an de majo 2015, estis publikigita oficiale la 18-an de junio, 2015. Ĝi estas la unua encikliko, kiu traktas la protektadon de la Kreaĵo (ĝia subtitolo estas "pri la protekto de la komuna hejmo"), "integran ekologion" kaj daŭripovan disvolviĝon. La papo traktas la temon pri tutmonda varmiĝo, kiu estis diskutota ĉe la Pariza konferenco pri klimata ŝanĝo (COP21) en novembro/decembro 2015. Kvankam li alvokas la uzon de renovigeblaj energioj anstataŭ konvenciaj brulaĵoj, li opinias, ke tio ne sufiĉus, krom se la socio rifuzas la senlimajn apetitojn de konsumado.
Preparante la enciklikon, li subtenis kunvenon de la Pontifika Scienca Akademio en aprilo 2015, kiu temigis la ligojn inter malriĉeco, ekonomia disvolviĝo kaj klimata ŝanĝo. La kunveno permesis prezentojn kaj diskutojn de sciencistoj, religiaj gvidantoj kaj ekonomikistoj. Ban Ki-moon, ĝenerala sekretario de Unuiĝintaj Nacioj, kiu instigis mondajn gvidantojn al iu ŝanĝo en la Pariza konferenco de Unuiĝintaj Nacioj pri klimata ŝanĝo de decembro 2015, faris la malferman paroladon.
Lundon la 10-an de aŭgusto 2015, Francisko publikigis leteron starigantan la 1-an de septembro kiel "Mondan Tagon de Preĝo por la Konservado de la Kreaĵo", tiel aliĝante al la praktiko starigita de la Ekumena Patriarkao de Konstantinopolo[7].
La 31-an de aŭgusto 2016, li starigis institucion latine nomatan "dicasterium" "por la servo de integra homa disvolviĝo en la lumo de la Evangelio", kies vasta kompetenteco inkludas la protekton de la Kreaĵo. Ĉi tiu institucio havas tri komisionojn, unu el kiuj estas specife dediĉita al ekologio[8].
La 1-an de septembro 2016, okaze de la dua Monda tago de preĝo por la protekto de la Kreaĵo, kaj kadre de la jaro de la Jubileo pri Mizerikordo, li vokis la kristanajn fidelulojn, citante la enciklikon Laudato si', "al profunda interna konvertiĝo" kaj proponas inkludi la protekton de la Kreaĵo per "mizerikordaj verkoj"[9].
La 24-an de majo 2020, okaze de la kvina datreveno de sia encikliko pri la protekto de la komuna hejmo, Francisko lanĉis Laudato Si-jaron (24-a de majo 2020 - 24-a de majo 2021). Ĉi tiu iniciato sekvis la Semajnon Laudato Si', kunvokitan de la Papo de la 16-a ĝis la 24-a de majo 2020, kiu implikis katolikajn komunumojn tra la mondo, permesante al paroĥoj, diocezoj, religiaj kongregacioj, asocioj, lernejoj kaj aliaj institucioj profundigi ilian engaĝiĝon al la protekto de la Kreaĵo kaj la antaŭenigo de integra ekologio[10]. Tiele integra ekologio estas kompleta ekologio, ne nur homa kaj natura sed ankaŭ ĉi tempa kaj spirita[11][12].
Esperanto
[redakti | redakti fonton]Malkiel liaj antaŭuloj Johano Paŭlo la 2-a kaj Benedikto la 16-a, papo Francisko ne salutis post sia unua paska beno Urbi et orbi la spektantojn en multaj lingvoj, do ankaŭ ne en Esperanto. Esperantistoj gvidataj de Giovanni Conti kun panelo konsistiganta la vorton "ESPERANTO" tamen ĉeestis sur la Placo Sankta Petro.
La ĉesiĝo de la multlingvaj salutoj, kune kun sekurecaj malfacilaĵoj pri enirado de la placo kun la ne plu rilataj paneloj, kontribuis al la decido de Giovanni Conti ne plu organizadi la esperantistan ĉeeston ekde kristnasko 2014. Anstataŭe, Ranieri Clerici gvidis grupon, kiu videbligis la panelojn la postan tagon, la 26-an de decembro, dum alia ceremonio celebrata de la papo en ĉeesto de malpli da homoj kaj en malpli strikta sekureco, tamen atentata de televidaj kameraoj.[13][14]
Tradukoj al Esperanto
[redakti | redakti fonton]- Laudato Deum (Laŭdata Dio), Apostola instigo al ĉiuj homoj de bona volo pri la klimata krizo[15]
- Laudato si' (Laŭdata estu vi), Encikliko pri zorgado de la komuna hejmo[16]
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ 1,0 1,1 artikolo en la itala versio de la internacia novaĵportalo Sky News la 21-an de aprilo 2025 (itale)
- ↑ Francis without Roman numeral Arkivigite je 2013-03-15 per la retarkivo Wayback Machine angle
- ↑ samtaga artikolo "la "alia" papo estas morta" el la germana gazeto Der Tagesspiegel kun la ekzakta mortominuto
- ↑ La unua parolado de Papo Francisko – traduko el la itala en la hejmpaĝo de IKUE (citita la 18-an de marto 2013)
- ↑ "Pape François : "je voudrais une Eglise pauvre, pour les pauvres" (Mi volus malriĉan eklezion por malriĉuloj)", 16a de marto 2013. Kontrolita 23-a de marto 2013..
- ↑ « Le pape François travaille à une encyclique sur l'écologie » (Papo Francisko laboras sur encikliko pri ekologio, Reuters, 25a de januaro 2014, legu rete Arkivigite je 2014-02-01 per la retarkivo Wayback Machine, alirdato la 26a de januaro 2014 (france)
- ↑ Radio Vatikana (10a de aŭgusto 2015). Une "Journée mondiale de prière pour la Création" (Monda tago de preĝo por la Kreaĵo). news.va. Arkivita el la originalo je 2017-09-17. Alirita 10a de aŭgusto 2015 .france)
- ↑ Zenit, Création d’un dicastère « au service du développement humain intégral » (Kreado de dicasterium "al servo de integra homa disvolviĝo"), la 31-an de aŭgusto 2016, legu rete (france)
- ↑ « Message du pape François pour la deuxième journée mondiale de prière pour la sauvegarde de la création » (Mesaĝo de la papo Francisko por la dua monda tago de preĝo por la protekto de la Kreaĵo).- La Croix, 1a de septembro 2016, legu rete (france)
- ↑ Radio Vatikana, «Le Pape François lance une année Laudato Si’» (Papo Francisko lanĉas Laudato Si-jaron), 24-a de majo 2020, legu rete alirita la 4-a de julio 2020 (france)
- ↑ Radio Vatikana, « Papo – Fokolar-Movado – Ekologio - Solidareco » legu rete alirita la 4-a de decembro 2020 (france)
- ↑ Akadémie pour une écologie intégrale (Akademio por integra ekologio) legu rete alirita la 4-a de decembro 2020 (france)
- ↑ Mesaĝo de la papo Urbi et Orbi Kristnaskon 2014. Arkivita el la originalo je 2016-03-05. Alirita 2015-01-11 .
- ↑ Papst Franziskus: Die treibende Kraft (Die Freunde des Esperanto sind nicht mehr da)
- ↑ (eo) Laudato Deum, IKUE, 2024
- ↑ (eo) Laudato si', IKUE, 2024.
Literaturo
[redakti | redakti fonton]Dumay, Jean-Michel. Kontraŭkapitalisma diskurso veninta el la Sudo: La papo kontraŭ la «sterko de la diablo». 'Le Monde Diplomatique', septembro 2015
