Paaralan
 | Nangangailangan ang artikulong ito ng karagdagang mga pagsipi o sanggunian para sa pagpapatunay. (July 2020) |
Ang paaralan, eskwelahan, iskwelahan, o iskul ay isang institusyong pang-edukasyon na idinisenyo upang magbigay ng mga learning space at mga learning environment para sa pagtuturo ng mag-aaral sa ilalim ng direksyon ng guro. Karamihan sa mga bansa ay may mga sistema ng pormal na edukasyon, na kung minsan ay sapilitan. Sa mga sistemang ito, umuunlad ang mga mag-aaral sa isang serye ng mga paaralan. Ang mga pangalan para sa mga paaralang ito ay nag-iiba ayon sa bansa (tinalakay sa Regional terms na seksyon sa ibaba) ngunit sa pangkalahatan ay kinabibilangan ng mababang paaralan para sa maliliit na bata at secondary school para sa mga tinedyer na nakatapos ng primary education. Ang isang institusyon kung saan itinuturo ang mas mataas na edukasyon ay karaniwang tinatawag na dalubahasaang pamantasan o pamanatasan.
Bilang karagdagan sa mga pangunahing paaralang ito, ang mga mag-aaral sa isang partikular na bansa ay maaari ding pumasok sa mga paaralan bago at pagkatapos ng elementarya (elementarya sa Estados Unidos) at sekondarya (middle school sa Estados Unidos) na edukasyon. Ang kindergarten ay nagbibigay ng ilang pag-aaral sa napakabata na mga bata (karaniwang edad 3–5). Ang pamantasan, bokasyonal na paaralan, dalubahasaan o seminary ay maaaring makuha pagkatapos ng sekondaryang paaralan. Ang isang paaralan ay maaaring nakatuon sa isang partikular na larangan, tulad ng isang paaralan ng ekonomiya o sayaw. Ang mga alternatibong paaralan ay maaaring magbigay ng hindi tradisyonal na kurikulum at mga pamamaraan.
Ang mga paaralang pampamahalaan, na kilala rin bilang mga pribadong paaralan, ay maaaring kailanganin kapag ang pamahalaan ay hindi nagbibigay ng sapat o partikular na pangangailangang pang-edukasyon. Ang ibang pribadong paaralan ay maaari ding maging relihiyoso, tulad ng mga paaralang Kristiyano, gurukula (mga paaralang Hindu), madrasa (mga paaralang Arabe), hawzas (mga paaralang Shi'i Muslim), yeshivas (mga paaralang Hudyo), at iba pa; o mga paaralan na may mas mataas na pamantayan ng edukasyon o naglalayong itaguyod ang iba pang mga personal na tagumpay. Kasama sa mga paaralan para sa mga nasa hustong gulang ang mga institusyon ng pagsasanay sa korporasyon, edukasyon, at pagsasanay sa militar at mga paaralang pangnegosyo.
Madalas na inaakusahan ng mga kritiko ng paaralan ang sistema ng paaralan ng hindi sapat na paghahanda sa mga mag-aaral para sa kanilang buhay sa hinaharap, ng paghikayat sa ilang mga ugali habang pinipigilan ang iba, ng pag-uutos sa mga mag-aaral kung ano mismo ang gagawin, paano, kailan, saan at kanino, na pipigil sa pagkamalikhain, at ng paggamit ng mga panlabas na hakbang tulad ng mga marka at takdang-aralin, na makapipigil sa likas na pagkamausisa at nais na matuto ng mga bata.
Sa pag-aaral sa tahanan at distansyang edukasyon, ang pagtuturo at pag-aaral ay nagaganap nang hiwalay sa institusyon ng paaralan o sa isang virtual na paaralan sa labas ng tradisyonal na gusali ng paaralan, ayon sa pagkakabanggit. Ang mga paaralan ay nakaayos sa maraming iba't ibang modelo ng organisasyon, kabilang ang departamento, maliliit na komunidad ng pag-aaral, akademya, pinagsama-samang, at mga paaralan-sa loob ng isang-paaralan.
Pangalan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang salitang eskuwelahan ay nagmula sa Griyegong σχολή (scholē), na orihinal na nangangahulugang "paglilibang" at "kung saan ginagamit ang paglilibang", ngunit kalaunan ay "isang pangkat kung saan binigyan ng mga lektura, paaralan".[2][3][4] Ang purong Tagalog nito ay paaralan kung saan ang salitang-ugat ay "aral" na may may unlaping pa- at hulaping -an, kaya nangangahulugan ito na isang lugar kung saan maaaring mag-arall.
Kasaysayan at pagunlad
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang konsepto ng pagsasama-sama ng mga mag-aaral sa isang sentralisadong lokasyon para sa pag-aaral ay umiral na mula pa noong Classical antiquity. Ang mga pormal na paaralan ay umiral man lang mula pa noong sinaunang Gresya (tingnan ang Academy), sinaunang Roma (tingnan ang Edukasyon sa Sinaunang Roma) sinaunang Indya (tingnan ang Gurukul), at sinaunang Tsina (tingnan ang Kasaysayan ng edukasyon sa Tsina). Ang Imperyong Byzantine ay may itinatag na sistema ng pag-aaral simula sa antas ng elementarya. Ayon sa "Traditions and Encounters", ang pagkakatatag ng sistema ng primaryang edukasyon ay nagsimula noong 425 AD at "... ang mga tauhan ng militar ay karaniwang may kahit man lang primaryang edukasyon ...". Ang kung minsan ay mahusay at madalas na malaking pamahalaan ng Imperyo ay nangangahulugan na ang mga edukadong mamamayan ay isang kinakailangan. Bagama't ang Byzantium ay nawala ang karamihan sa kadakilaan ng kulturang Romano at pagmamalabis sa proseso ng pananatili, binigyang-diin ng Imperyo ang kahusayan sa mga manwal ng digmaan nito. Nagpatuloy ang sistema ng edukasyong Byzantine hanggang sa pagbagsak ng imperyo noong 1453 AD.[5]
Sa Kanlurang Europa, ang isang malaking bilang ng mga paaralang katedral ay itinatag noong Maagang Gitnang Panahon upang magturo sa hinaharap na mga klero at mga administrador, na ang pinakamatandang umiiral pa rin, at patuloy na pinapatakbo, ang mga paaralang katedral ay ang The King's School, Canterbury (naitatag noong 597 CE), King's School, Rochester (itinayo noong 604 CE), St Peter's School, York (itinayo noong 627 CE) at Thetford Grammar School (itinayo noong 631 CE). Simula noong ika-5 siglo CE, ang mga monastikong paaralan ay itinatag din sa buong Kanlurang Europa, na nagtuturo ng mga paksang relihiyoso at sekular.
Sa Europa, lumitaw ang mga unibersidad noong ika-12 siglo; dito, ang scholasticism ay isang mahalagang kasangkapan, at ang mga akademiko ay tinawag na mga mag-aaral. Noong Gitnang Panahon at karamihan sa yugtong sinaunang modernisasyon, ang pangunahing layunin ng mga paaralan (kumpara sa mga unibersidad) ay ang magturo ng wikang Latin. Ito ay humantong sa terminong paaralang pambalarila, na sa Estados Unidos ay impormal na tumutukoy sa isang primaryang paaralan, ngunit sa Reyno Unido ay nangangahulugang isang paaralan na pumipili ng mga papasok batay sa kakayahan o kakayahan. Ang kurikulum ng paaralan ay unti-unting lumawak upang isama ang literasiya sa wikang bernakular at teknikal, masining, siyentipiko, at praktikal na mga paksa.
Ang obligadong pagpasok sa paaralan ay naging karaniwan sa mga bahagi ng Europa noong ika-18 siglo. Sa Denmark-Norway, ipinakilala ito noong 1739–1741, ang pangunahing layunin ay upang mapataas ang literacy ng almue, ibig sabihin, ang "mga regular na tao".[6] Marami sa mga naunang pampublikong paaralan sa Estados Unidos at sa iba pang lugar ay isang silid na paaralan kung saan nagtuturo ang isang guro ng pitong baitang ng mga lalaki at babae sa parehong silid-aralan. Simula noong 1920s, ang mga paaralang may isang silid ay pinagsama-sama sa maraming pasilidad sa silid-aralan na may transportasyon na lalong ibinibigay ng mga kid hack at school bus.
Ang Islam ay isa pang kultura na bumuo ng isang sistema ng paaralan sa modernong kahulugan ng salita. Binigyang-diin ang kaalaman, na nangangailangan ng sistematikong paraan ng pagtuturo at pagpapalaganap ng kaalaman at mga istrukturang binuo ng layunin. Sa una, pinagsama ng mga mosque ang pagganap sa relihiyon at mga aktibidad sa pag-aaral. Gayunpaman, noong ika-9 na siglo, ipinakilala ang madrassa, isang paaralan na itinayo nang nakapag-iisa mula sa mosque, tulad ng al-Qarawiyyin, na itinatag noong 859 CE. Sila rin ang unang gumawa ng sistema ng Madrassa bilang pampublikong domain sa ilalim ng kontrol ni Caliph.
Sa ilalim ng mga Ottoman, ang mga bayan ng Bursa at Edirne ang naging pangunahing sentro ng pag-aaral. Binago ng sistemang Ottoman ng Külliye, isang komplikadong gusali na naglalaman ng mosque, ospital, madrassa, at pampublikong kusina at kainan, ang sistema ng edukasyon, na ginawang accessible ang pag-aaral sa mas malawak na publiko sa pamamagitan ng mga libreng pagkain, pangangalaga sa kalusugan, at kung minsan ay libreng tirahan.
Mga uri ng paaralan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Pag-aaral bago ang paaralan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang nurseriya at kindergarten ay mga institusyon na naglalayong i-transisyon ang mga bata mula sa bahay tungo sa paaralan.
Mababang paaralan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang mababang paaralan o paaralang elementarya ay ang unang yugto ng edukasyon pagkatapos ng nurseriya at kindergarten. Napag-aaralan ng mga bata sa yugto ng edukasyon na ito ang mga kasanayan na nagsisilbing pundasyon para maihanda sila sa pagharap sa buhay, trabaho at kung paano maging aktibong mamamayan.[7]
Paaralang panggitna
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang paaralang panggitna (Ingles: middle school at junior high school) ay ang mga kaantasan ng pag-aaral na nasa pagitan ng elementarya at ng mga hayskul. Sa Pilipinas, simula ng implementasyon ng sistemang pang-edukasyon na K–12 noong Abril 24, 2012, tinatawag na junior high school (o dyunyor hayskul). Tumatagal ito ng 4 na taon mula Grado 7 hanggang 10 para sa mga mag-aaral na nasa gulang na 12 hanggang. Bagaman, may ilang paaralan na sinusumulan ang paaralang panggitna mula Grado 6 hanggang 8.
Mataas na paaralan
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang mataas na paaralan, paaralang sekondarya, o hayskul ay isang institusyon na nagbibigay ng edukasyong sekondarya. May ilang paaralang sekodarya ang nagbibigay ng parehong mas mababang edukasyong sekondarya (mga nasa edad na 11 hanggang 14) at mas mataas na edukasyong sekondarya (mga edad 14 hanggang 18), iyan ay, parehong antas 2 at 3 ng eskalang ISCED, subalit naibibigay din ito sa hiwalay na mga paaralan.
Sa Estados Unidos, karamihan sa mga sistema ng edukasyon ay may hiwalay ng paaralang panggitna at mataas na paaralan. Sa Reyno Unido, karamihan sa mga paaralang pang-estado at mga at pampribadong paaralan ay tinatanggap ang mga mag-aaral sa edad na 11 at 15 o pagitan ng 11 at 18.[8][9][10] Sa Pilipinas, bago ang K-12, may isang hayskul lamang pagkatapos gumadruweyt sa elemetarya. Nang napatupad ang K-12, nagkaroon ng dyunyor hayskul at senyor hayskul (o senior high school).
Lalong mataas na edukasyon
[baguhin | baguhin ang wikitext]Kolehiyo
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang kolehiyo (Latin: collegium) o dalubhasaan ay maaring isang tersiyaryong institusyong pang-edukasyon (na naggagawad minsan ng mga digri), bahagi ng isang pamantasang kolehiyado, isang institusyon na nag-aalok ng edukasyong bokasyonal, isang institusyon ng karagdagang edukasyon, o paaralang sekondarya.
Unibersidad
[baguhin | baguhin ang wikitext]Ang pamantansan o unibersidad ay isang institusyon ng mas mataas na edukasyon at pananaliksik na nagbibigay ng mga sertipikong akademiko sa iba't-ibang larangan. Naglalaan ang isang pamantasan ng edukasyon para sa 'di pa tapos at sa nagtapos ng edukasyong tersera-klase.
Ang etimolohiya ng salitang "pamantasan" ay ang salitang pantas o matalinong matanda, sapagka't ang etimolohiya ng salitang "unibersidad", na hiniram mula sa Espanyol, ay mula sa pariralang universitas magistrorum et scholarium ng Latin, na nangangahulugang "pamayanan ng mga guro at iskolar".
Mga sanggunian
[baguhin | baguhin ang wikitext]- ↑ Research handbook on innovation governance for emerging economies : towards better models. Kuhlmann, Stefan. Cheltehnham, UK. 27 Enero 2017. ISBN 978-1-78347-191-1. OCLC 971520924.
{{cite book}}: CS1 maint: location missing publisher (link) CS1 maint: others (link) - ↑ Online Etymology Dictionary; H.G. Liddell & R. Scott, A Greek-English Lexicon
- ↑ School[patay na link], on Oxford Dictionaries
- ↑ σχολή, Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, on Perseus
- ↑ Bentley, Jerry H. (2006). Traditions & Encounters a Global Perspective on the Past. New York: McGraw-Hill. p. 331.
- ↑ "Leseferdighet og skolevesen 1740–1830" (PDF). Open Digital Archive. Inarkibo mula sa orihinal (PDF) noong 14 Abril 2016. Nakuha noong 15 Mayo 2014.
- ↑ "Primary education | UNICEF". www.unicef.org (sa wikang Ingles). Nakuha noong 11 Enero 2024.
{{cite web}}: CS1 maint: url-status (link) - ↑ "The British Education System". The Headmasters' and Headmistresses' Conference. Inarkibo mula sa orihinal noong 25 Abril 2019. Nakuha noong 28 Enero 2022.
Most pupils begin their secondary education at the age of 11 (Year 7), but in some HMC schools pupils join the school at 13+ (Year 9).
- ↑ "Entry to Eton". Eton College. Inarkibo mula sa orihinal noong 14 Disyembre 2021. Nakuha noong 28 Enero 2022.
... Eton College, a boarding school for boys aged between 13 and 18.
- ↑ "Admissions". Harrow School. Inarkibo mula sa orihinal noong 28 Enero 2022. Nakuha noong 28 Enero 2022.
Each year, the School admits about 160 boys into Year 9, in the September following their 13th birthday...