Unix

Unix a l'é un sistema Operativ multitasking e multiutent dësvlupà ai Bell Labs dël 1969 da Ken Thompson, Dennis Ritchie, e d'àutri. A l'ha arvolussionà l'anformàtica modern-a an anspirand sistema com Linux, macOS, e BSD. Unix a l'é arnomà për soa portabilità, strutura modular, e filosofìa "tut a l'é n'archivi" (everything is a file). A l'é stàit un dij prim sistema a dovré ël lengagi C e a stabilì lë standard POSIX.

Stòria

• 1969: Primi dësvlup ëd Unix ai Bell Labs, an dovrand un PDP-7.
• 1971: Prima edission pùblica (Unix Version 1), con shell e utilità base.
• 1973: Arscrission an C, ch'a përmet ëd porté Unix su d'àutre piataforme.
• 1977: Nàssita ëd BSD (Berkeley Software Distribution), na variant académica.
• 1983: Standardisassion POSIX për garantì compatibilità antra sistema Unix-like.
• Ani 1990: Guèra dij sistema Unix proprietari (Solaris, AIX, HP-UX).
• Al di d'ancheuj: Eredità viventa an Linux, macOS, e j'open source.

Strutura e Component

Unix a l'é organisà an:

• Kernel: Gestiss l'hardware, ij process, e la memòria.
• Shell: Antërfacia ëd riga ëd comand (es. Bash, Korn Shell).
• Utilità: Programa base (es. `ls`, `grep`, `awk`) ch'a travajo ansema via pipe (`|`).
• Sistema d'archivi: Gerarchìa unificà (/, /bin, /home) e tut tratà com archivi (anche ij dispositive).
• Lengagi C: Strument prinsipal për dësvlupé aplicassion e midem Unix.

Variant

1. Sistema BSD: FreeBSD, OpenBSD, NetBSD (derivà dal còdes ëd Berkeley).
2. Sistema comerciaj: Solaris (Oracle), AIX (IBM), HP-UX (Hewlett-Packard).
3. Unix-like: Linux, macOS (basà su Darwin/BSD), MINIX.
4. Standard: POSIX, ch'a definiss j'API për sistema compatìbij.

Usagi

• Server: Gestì rej, database, e servissi crìtich (es. internet a deuvra motobin Unix-like).
• Workstation: An ambient sientìfich e d'angigneria.
• Dispositiv embedded: Router, sistema ëd control industriaj.
• Educassion: Base për amprende la programassion e ij sistema operativ.

Avantagi e Svantagi

• Avantagi:
  • Stabilità: Session ëd servissi ëd longa durà.
  • Sicurëssa: Mecanism avansà ëd contròl d'acess.
  • Flessibilità: Personalisàbil për minca bisògn.
• Svantagi:
  • Complessità: Curva d'amprendiment àuta për prinsipiant.
  • Fragmentassion: Concorrensa antra variant comerciaj.

Evolussion Tecnològica

• Ani 1980: Nàssita dij sistema System V e BSD coma standard concorent.
• Ani 1990: Guèra tra sistema Unix proprietari e l'avent ëd Linux.
• Al di d'ancheuj:
  • Sistema ìbrid: macOS ch'a uniss BSD, Mach, e Aqua GUI.
  • Cloud: Linux e BSD coma base për servissi an ligna.

Vardé ëdcò

• Linux
• BSD
• POSIX
• Ken Thompson
• Dennis Ritchie

Arferiment

1. Ritchie, D. M. (1984). *The Evolution of the Unix Time-sharing System*. AT&T Bell Laboratories.
2. Kernighan, B. W. (2019). *Unix: A History and a Memoir*. Independently Published.

Ligam estern

• The Unix Heritage Society
• Stòria ëd Unix (Bell Labs)