Dàit (informàtica)

Ij Dàit (da l'anglèis data) a son dij fàit crù o dij sìmboj che, da soj o organisà, a peulo generé d'anformassion. A son la base d'ògni anàlisi sientìfica, decision operativa o process tecnològich modern. Ant l'era digital, ij dàit a son ëstàit definì coma "l'òr neuv" përchè a son essensiaj për l'inteligensa Artifissial, la ricerca e l'economìa.

Còsa a son ij Dàit

Ij dàit a peulo esse:

Struturà: Organisà an tàule o database (es. nùmer ëd teléfon, dat ëd vendita).
Pa struturà: Test lìber, figure, video, o registrassion vocal (es. post dzor ij social).
Semi-struturà: Combinassion ëd element organisà e lìber (es. file XML o JSON).

A son classificà ëdcò an:

Qualitativ: Descrission ogetive (es. color, giudissi).
Quantitativ: Mzure numériche (es. temperature, sòld).

Stòria

L'utilisassion sistemàtica dij dàit a l'é ancaminà con ij prim censiment antich (es. Babilònia, 3800 a.C.). Ant ël XVII sécol, l'arzigh ëd la statìstica a l'ha permëttù d'analisé dàit demogràfich. Ant ël 1890, Herman Hollerith a l'ha anventà na màchina a schede perforà për ël censiment djë Stat Unì, precursor dij computer. Ant ël sécol XX, con l'avent ëd l'anformàtica, ij dàit a son ëstàit memorisà digitalment. Ant j'agn 2000, l'ariv d'Internet e dij sensor a l'ha portà a l'esplosion dij "Big Data".

Tècniche e Process

La gestion dij dàit a comprend:

Racòlta: Utilisand sensor, sorgiss web, survey, o transassion.
Tratament: Pulidé, organisé e trasformé ij dàit (es. eliminé eror).
Memorisassion: An database, server cloud, o sistema distribuì (es. blockchain).
Anàlisi: Dovré statìstica, machine learning, o visualisassion për estrae anformassion.

Jë strument popolar a son SQL, Python, e piataforme coma Apache Hadoop.

Aplicassion

Siensa: Modelisassion dël clima o dë studi genétich.
Comèrsi: Anàlisi dël comportament dij client për personalisé ël marketing.
Sanità: Diagnostiché maladìe con dàit ëd laboratòri o imaging.
Sicurëssa: Riconossiment ëd visage o pattern antrusion ant le rej.
Trasport: Otimisassion dij percors con dàit an temp real.

Sfide e Prospetive

Le prinsipaj sfide a son:

Privacy: Protege ij dàit personaj (es. GDPR ant l'Union Europenga).
Sicurëssa: Evité violassion o furberìe dij dàit (es. ransomware).
Qualità: Dàit nen precis ò parsiaj a peulo porté a decision sbalià.
Sostenibilità: Consum d'energìa dij data center.

Ant ël futur:

Inteligensa artifissial: Automatisassion dl'analisi ëd dàit compless.
Edge computing: Tratament dij dàit davzin a la sorgiss (es. ant ij sensor IoT).
Dàit duvert: Condivision ëd dàit pùblich për arserche colaborative.