Wieprz (rzeka)
 Wieprz w pobliżu Trawnik | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Kontynent | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Państwo | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lokalizacja | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rzeka 2 rzędu | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość | 303 km | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Spadek |
0,55‰ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Powierzchnia zlewni |
10 415[1] km² | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Średni przepływ |
35,9[1] m³/s przy ujściu | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Źródło | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejsce | Wieprzowe Jezioro | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wysokość |
274 m n.p.m.[2] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Współrzędne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Ujście | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Recypient | Wisła | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Miejsce |
na południe od Dęblina | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Wysokość |
ok. 112 m n.p.m.[3] | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Współrzędne | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Położenie na mapie Polski  | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Wieprz – rzeka w południowo-wschodniej Polsce, prawy dopływ Wisły[4], o długości 303 km i powierzchni dorzecza wynoszącej ponad 10 tysięcy km².
Położenie i przebieg
[edytuj | edytuj kod]Źródła rzeki znajdują się na Roztoczu Środkowym, pomiędzy miejscowościami Wieprzowe Jezioro i Wieprzów Ordynacki[5] w pobliżu Tomaszowa Lubelskiego na wysokości 273 m n.p.m.[6] Niedaleko źródła przebiega dział wód II rzędu, oddzielający dorzecze Wieprza od dorzecza Bugu. Źródła Huczwy, położone ok. 4 km na południowy wschód oraz Sołokii, położone ok. 4 km na południowy zachód od Wieprzowa Tarnawackiego, leżą już w dorzeczu Bugu[7]. Ujście rzeki do Wisły znajduje się na południowy zachód od Dęblina[8]. Cały bieg rzeki znajduje się w granicach województwa lubelskiego.
W górnym biegu rzeka przepływa przez roztoczańskie wzgórza o wysokościach względnych przekraczających często 100 metrów i nachyleniu przekraczającym 20%.[9] Następnie wody rzeki kierują się na północ i przepływają przez Padół Zamojski. W środkowym biegu głęboko wcięta dolina Wieprza rozdziela Działy Grabowieckie od Wyniosłości Giełczewskiej. Następnie rzeka przepływa przez Obniżenie Dorohuckie, północną część Płaskowyżu Świdnickiego oraz Wysoczyznę Lubartowską, by w końcowym biegu, Pradoliną Wieprza, skierować się na zachód, w kierunku Wisły.
Zlewnia górnego i środkowego Wieprza zbudowana jest głównie z utworów kredowych, trzeciorzędowych i czwartorzędowych. Przeważają skały takie jak gezy, opoki, margle i wapienie margliste. Wśród utworów trzeciorzędowych (zwłaszcza na Roztoczu i w północno-wschodniej części Wyżyny Lubelskiej), obserwuje się piaski, piaskowce i wapienie mioceńskie. Duże powierzchnie pokryte są utworami czwartorzędowymi, zwłaszcza glinami morenowymi, piaskami, żwirami rzecznymi i fluwioglacjalnymi oraz osadami mulastymi i pylastymi. Znaczne powierzchnie w zlewni rzeki zajmują utwory lessowe[9].
Spadek podłużny doliny Wieprza na poszczególnych odcinkach wynosi[9]:
- 1,24‰ pomiędzy źródłami a Zwierzyńcem,
- 0,65‰ pomiędzy Zwierzyńcem a Krasnymstawem
- 0,26‰ pomiędzy Krasnymstawem a Łęczną
- 0,34‰ pomiędzy Łęczną a Lubartowem
- 0,35‰ pomiędzy Lubartowem a ujściem
Ekologia
[edytuj | edytuj kod]Ochrona środowiska
[edytuj | edytuj kod]Rzeka przepływa przez Roztoczański Park Narodowy oraz parki krajobrazowe: Krasnobrodzki, Szczebrzeszyński, Nadwieprzański, a także miasta: Krasnobród, Zwierzyniec (zalew Rudka[10]), Szczebrzeszyn, Krasnystaw, Łęczną, Lubartów i Dęblin[11].
W biegu rzeki znajduje się 5 obszarów Natura 2000[12]: Roztocze, Ostoja Nieliska, Izbicki Przełom Wieprza, Dolina Środkowego Wieprza i Dolny Wieprz.
Wieprz płynie przez obszar słabo uprzemysłowiony, toteż poza ściekami komunalnymi odprowadzanymi z miejscowości zlokalizowanych w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki i jej dopływów, do Wieprza trafiają zrzuty jedynie z nielicznych zakładów przemysłowych[2]. Skład chemiczny wód Wieprza kształtują trzy główne czynniki:
- antropogeniczny - związany z gospodarką ściekami komunalnymi, wpływający dodatnio na zawartość potasu, sodu, chlorków i siarczanów.
- naturalny - związany z wietrzeniem i erozją skał znajdujących się na terenie zlewni, wpływający na zawartość wapnia, magnezu i strontu.
- antropogeniczny - związany z wykorzystywaniem przez człowieka cynku i ołowiu[2].
Flora[13]
[edytuj | edytuj kod]W wodach górnego Wieprza zaobserwować można 28 gatunków makrofitów. Licznie występują przedstawiciele gatunków to: mozga trzcinowata, psianka słodkogórz, gałęzatka, jeżogłówek, moczarka kanadyjska i rdest plamisty.
Fauna
[edytuj | edytuj kod]Górny odcinek rzeki Wieprz stanowi krainę pstrąga i lipienia. Fragment między Krasnobrodem a Szczebrzeszynem znajduje się w wykazie wód górskich PZW[14]. Występują tu również raki[15]. Ostoja Nieliska stanowi siedlisko znacznej liczby gatunków ptaków, wśród których najliczniej występujące to: krzyżówka, batalion, świstun, cyranka, łyska, Żuraw zwyczajny, łabędź niemy. Można zaobserwować również ptaki rzadko występujące na terenie kraju takie jak orlik krzykliwy, puchacz, czy symbol państwa polskiego - bielika[16].
Gospodarka i turystyka
[edytuj | edytuj kod]Wieprz jest połączony z Krzną przez najdłuższy w Polsce kanał melioracyjny Wieprz-Krzna. Na żadnym odcinku rzeki nie wyznaczono śródlądowej drogi wodnej[17].
Na wielu odcinkach rzeki znajdują się liczne wypożyczalnie kajaków. Do turystyki kajakowej najlepiej nadają się wody Wieprza położone poniżej miejscowości Hutki[18]. Odcinek rzeki przebiegający przez Roztoczański Park Narodowy jest wyłączony z tego typu aktywności, zgodnie z regulaminem Parku[19]. Rzeka na całej długości meandruje; występują nieliczne przenoski i sztuczne przeszkody. W Krasnymstawie znajduje się przystań kajakowa z zatoką, slipem, schodami i murem oporowym[20] W Krasnobrodzie zlokalizowany jest zalew o powierzchni 17 ha i maksymalnej głębokości 2,5 m[21]. Sztuczny zbiornik wodny znajduje się również w Zwierzyńcu. Na obu akwenach wyznaczone są kąpieliska oraz dostępna jest infrastruktura turystyczna. Na rzece zlokalizowany jest również sztuczne jezioro w Nieliszu, zasilane przez rzekę Pór[22].
W dolinie rzeki znajduje się Zagroda Guciów uznana przez National Geographic Traveler za jeden z 7 nowych cudów Polski[23]. Z rzeką związane są liczne piesze szlaki i ścieżki turystyczne, w szczególności na odcinku roztoczańskim, ale także w dolnym biegu rzeki[24]. W dolinie rzeki istnieją również trasy rowerowe, takie jak siedemnastokilometrowy Szlak rowerowy Nad Wieprzem[25] oraz najdłuższy w Polsce szlak rowerowy - Green Velo przebiegający doliną Wieprza na odcinku od Zwierzyńca do Krasnegostawu[26]. Wzdłuż rzeki powstają liczne miejsca wypoczynku, często o charakterze tymczasowym. Ich liczba stale rośnie, jednak lokalizacja jest zmienna i uzależniona od wielu czynników – zarówno naturalnych, jak i społecznych[27].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Podczas wojny polsko-bolszewickiej, latem 1920 roku, Wojsko Polskie znajdowało się w odwrocie po wyprawie kijowskiej. Armia sowiecka podchodziła w okolice Warszawy. Dowództwo Wojska Polskiego podjęło decyzję o kontrnatarciu. Tadeusz Rozwadowski skupił w okolicach Dęblina nad rzeką znaczne zgrupowanie wojsk. Do przeprowadzenia uderzenia na pozycje bolszewickie zgromadzono niemal pięćdziesiąt tysięcy żołnierzy wspieranych przez karabiny maszynowe i artylerię. Naprzeciw stało zaledwie 11 tysięcy żołnierzy Grupy Mozyrskiej. 16 sierpnia polskie wojska zaatakowały. Manewr zakończył się bardzo szybkim sukcesem i już pierwszego dnia polskie siły kontrolowały obszar od Garwolina aż po Włodawę. Kolejnego dnia dokonano natarcia w kierunku Mińska Mazowieckiego siłami wzmocnionymi o pięć sekcji czołgów, dziesięć samolotów i trzy pociągi pancerne. Bolszewicy zostali wyparci aż do Bugu[28].
We wrześniu 1939 rozegrała się nad Wieprzem druga po bitwie nad Bzurą największa batalia kampanii wrześniowej – kilkudniowe walki pod Tomaszowem (okolice Tarnawatki, Zielonego i Krasnobrodu).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Polska. Największe rzeki, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-02-07].
- ↑ a b c Izabela Bojakowska i inni, Charakterystyka geochemiczna wód rzeki Wieprz, „GÓRNICTWO I GEOLOGIA”, 5 (4), 2010, s. 51-62 [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Wieprz na mapie Geoportalu Polskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej. Główny Geodeta Kraju. [dostęp 2025-04-13].
- ↑ Hydronimy cz. 1 ↓, s. 311.
- ↑ Geoportal - źródła Wieprza. [dostęp 2023-06-12].
- ↑ Edward Słoniewski, Roztocze, Warszawa: PTTK „Kraj”, 1998, s. 19, ISBN 83-7005-410-2.
- ↑ Open Street Map - Źródła Wieprza, Huczwy i Sołokii. [dostęp 2025-04-13].
- ↑ Open Street Map - Ujście Wieprza. [dostęp 2025-04-13].
- ↑ a b c Stanisław Pałys, Erozja górnego i środkowego odcinka rzeki Wieprz na tle ogólnej charakterystyki zlewni, „ZESZYTY PROBLEMOWE POSTĘPÓW NAUK ROLNICZYCH”, 119, 1971, s. 67-89 [dostęp 2023-06-12].
- ↑ Edward Słoniewski, Roztocze, Warszawa: PTTK „Kraj”, 1998, s. 20, ISBN 83-7005-410-2.
- ↑ Wieprz, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2023-06-11].
- ↑ Natura 2000 viewer [online].
- ↑ Sebastian R. Bielak, Anna Zaborska, Ocena stanu ekologicznego górnego biegu rzeki Wieprz z zastosowaniem makrofitów jako biologicznych wskaźników jakości wód powierzchniowych, „Technologia Wodu”, 7-8, 2013, s. 27-37.
- ↑ Wykaz wód górskich okręgu PZW w Zamościu [online], pzw.org.pl [dostęp 2025-04-16].
- ↑ Fauna - Krasnobrodzki Park Krajobrazowy [online], lubelskie.pl [dostęp 2025-04-16] (pol.).
- ↑ Ostoja Nieliska - Lubelskie Towarzystwo Ornitologiczne [online], lto.org.pl [dostęp 2025-04-16] (pol.).
- ↑ Dz.U. z 2019 r. poz. 1208
- ↑ Kajakiem po Wieprzu. [dostęp 2025-04-16]. (pol.).
- ↑ Regulamin RPN. [dostęp 2025-04-16]. (pol.).
- ↑ Przystań przy rzece Wieprz w Krasnymstawie. [dostęp 2025-04-16]. (pol.).
- ↑ Jezioro Krasnobrodzkie (Zalew Krasnobród) – Atlas jezior Polski [online], atlasjezior.pl [dostęp 2025-04-13] (pol.).
- ↑ Geoportal. Ujście rzeki Por. [dostęp 2025-04-16].
- ↑ Michał Cessanis: 7 nowych cudów Polski. National Geographic Traveler, 2017-09-01. [dostęp 2025-04-16]. (pol.).
- ↑ https://mapa-turystyczna.pl/#50.90188/22.92847/10
- ↑ Szlak Rowerowy Nad Wieprzem. [dostęp 2025-04-16].
- ↑ https://velomapa.pl/szlaki/green-velo#map=9.92/50.7823/23.2055
- ↑ Dawid Soszyński. Tymczasowość miejsc rekreacyjnych w wiejskim krajobrazie nadrzecznym. Przykład środkowego Wieprza. „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego”. 50, s. 5-20, 2023. Komisja Krajobrazu Kulturowego Polskiego Towarzystwa Geograficznego. DOI: 10.30450/202308. ISSN 2391-5293. (pol.).
- ↑ https://histmag.org/Kontruderzenie-znad-Wieprza-21105
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Roztocze Środkowe. Mapa turystyczna 1:50.000, wyd. IV, Lublin: Kartpol, 2013, mapa, ISBN 978-83-62664-23-8.
- Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta i gminy Zwierzyniec. Tekst jednolity (załącznik nr 1 do Uchwały Nr LV/354/10 Rady Miejskiej w Zwierzyńcu z dnia 28 stycznia 2010 r.), Zwierzyniec 2009, s. 1-100.
- Henryka Mól, Gewässernamen im Flußgebiet des Wieprz / Hydronimia dorzecza Wieprza, Stuttgart 1990: Franz Steiner Verlag.
- Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), ISBN 83-239-9607-5.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Wieprz, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIII: Warmbrun – Worowo, Warszawa 1893, s. 374.
- Open Street Map.