Bajdak
Bajdak (bajdas), bajdarka (ukr., ros. байдак) – jednomasztowa, duża, szeroka, bezpokładowa łódź żaglowo-wiosłowa używana dawniej na rzekach Ukrainy, Białorusi[1] i Rosji; rodzaj barki rzecznej.
Z kadłubem o nieco zwężonym przodzie, miała płaskie dno i proste burty. Wyposażona w dwie kotwice, poruszana była żaglem i wiosłami lub długimi żerdziami (tzw. szóstami). W jej tylnej części mieściła się niewielka kajuta. Z wiarygodnych XIX-wiecznych informacji wiadomo, iż długość bajdaków wynosiła od 15 do 25 sążni(od 26 do ok. 43 metrów), szerokość sięgała 4 sążni (ok. 7 m), a tonaż wahała się od zaledwie 2 do aż 6 tysięcy cetnarów (od ok. 80 kg do przeszło 24 ton). Obsadę takiej łodzi płynącej z prądem i z rozpiętym żaglem stanowiło zazwyczaj 8-20 ludzi, co zapewniało jej prędkość poruszania się rzędu 5-9 ówczesnych wiorst (5,3–ok. 9,5 km) na godzinę, natomiast łódź płynąca pod prąd przy rozpiętym żaglu wymagała obsady 20-50 ludzi, lecz mimo to jej prędkość ograniczała się do 3 wiorst (3,2 km) na godzinę[2].
W Rosji bajdaków używano do przewozu towarów na Berezynie, Dziśnie, Dnieprze, Prypeci i Sożu[2] O ich funkcji handlowej na rzekach wschodnioeuropejskich pisał J.I. Kraszewski[3]:
Głową rzek tutejszych jest Berezyna, wypływająca z północno-zachodniej strony tegoż powiatu pod Dokszycami, która wpada do Dniepru w powiecie rzeczyckim, spławna od ujścia Sierhuny. Dźwiga ona bajdaki z solą, zbożem, wódką, pieńką, wańczosem, klepką, maszty, szpyry, płyty towarne, brusy i kłody.
Na Dnieprze i Prypeci bajdak był największym statkiem wykorzystywanym w transporcie rzecznym, lecz przez Kozaków używanym także do awanturniczych wypraw na Morze Czarne[4]. Dzięki niewielkiemu zanurzeniu i płaskodennemu kadłubowi łodzie te mogły pokonywać rzeczne mielizny, a przy wysokim stanie wód nawet dnieprowe porohy. Przy wodach opadających podczas suszy używano mniejszych półbajdaków o długości kadłuba 50-80 stóp, szerokości 7-14 stóp i nośności do 1300 cetnarów[2].
W literaturze polskiej użycie bajdaków jako jednostek do transportu wojska opisano w powieści Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza, m.in. w scenie walki zaporoskich Kozaków z niemiecką piechotą dowodzoną przez podpułkownika Johana Wernera (tom I, rozdz. XIV).
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Słownik wyrazów obcych PWN. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1991, s. 92.
- ↑ a b c Orgelbranda Encyklopedia powszechna, dz. cyt., s. 703-704.
- ↑ Józef I. Kraszewski: Okruszyny. Zbiór powiastek, rozpraw i obrazków, rozdz. VII: Borysów. Lwów-Warszawa: Wyd. Gubrynowicz i Schmidt/M. Glücksberg, 1876.
- ↑ Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury, dz. cyt., s. 77.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]
- Władysław Kopaliński: Słownik mitów i tradycji kultury. T. 1 (A-J). Warszawa: Wyd. HPS/Rzeczpospolita, 2007, s. 77, ISBN 978-83-60688-75-5
- «Bajdak» w S. Orgelbranda Encyklopedia powszechna. T. 2. Warszawa: Wydawnictwo S. Orgelbranda Synów, 1898, s. 703-704
- Wojciech Lipoński: Encyklopedia sportów świata. Poznań: Oficyna Wydawnicza Atena, 2006, s. 37, ISBN 83-923700-0-7, ISBN 978-83-923700-0-0
