Ab urbe condita (Chronologie)

a. u. c. is de Kortform för ab urbe condita oder ook för anno urbis conditae. Dat sünd de Jaren siedden dat’t ole Rom grünnt worrn is. De fröhesten Chronisten in dat Middelöller hebbt dat bruukt de Jaren to tellen. Selten givt dat ook de Naam post urbem conditam (kort p. u. c.). Eerst üm 800 n. Chr. het sik „na Christi Geboort“ de Jaren to tellen döörsett. Ene Jaarstall na a. u. c. is jümmer üm 753 Jaren grötter as de Jaarstall n. Chr.

Den 21. April 753 v. Chr. het de Polyhistoor Marcus Terentius Varro as den Dag op den Rom grünnt worrn is uutmakt. De Tied nadem dat Rom grünnt worrn weer heet daarüm ook varroonsche Ära.

Historie

Verscheden Tellwiesen

Na Tellwies, de Varro begrünnt het, de varroonsche Tied, hebbt Romulus un Remus Rom 440 Jaren nadem dat Troja fullen weer grünnt. So keem Varro op dat Jaar 753 v. Chr. Selten weer der Tellwies, de op Cato torügggeit, de catoonsche oder capitonlinsche Tellwies. He sett den Dag op den Rom grünnt wotrn weer in dat eerste Jaar vun de 7. Olympiaad (752 v. Chr.).

De Römer in de klassischen Tied hebbt de Jaren man nich na a. u. c. tellt, se hebbt daar de Kunseln un eer Naams för bruukt. Eerst de ibeersche Historiker Orosius het de Tellwies ab urbe condita üm 400 n. Chr. dat eerste Maal systematisch bruukt.

Anner Daten, wenn Rom grünnt worrn is, hebbt ook verscheden Historikers vöörslaan, so as Hellanikos van Lesbos (üm 1180 v. Chr.), Timaios van Tauromenion (814 v. Chr.), Hieronymus (755 v. Chr.), Lucius Tarrutius (4. Oktober 754 v. Chr.), Polybios (751 v. Chr.), Quintus Fabius Pictor (748 v. Chr.) un Lucius Cincius Alimentus (729 v. Chr.).

Bruuk

Of de varroonsche Tellwies in de antike Tied bruukt worrn is, is striedig. De Römers bruken de Naams vun de Kunsels, de in dat Jaar dat Amt harrn un tellen so de Jaren. De Oostdeel vun dat Röömsche Riek bruuk ook Tellwiesen, so as de Seleukidsche Ära, later de Diokletiaansche Ära, eer dat sik de Tellwies na Christi Geboort döörsetten kunn.

Wichtig weer der varroonsche Tellwies in de Antike för de Säkulaarfieren, also de Jaarhunnerdfieren för dat Grünnjaar vun Rom, dat ünner Kaiser Claudius in dat Jaar 47 (800-Jaar-Fier) uutricht worrn is. In dat Jaar 147/148 fier Antoninus Pius dat 900-jörige Jubiläum. De 1000-Jaar-Fier richt Philippus Arabs in dat Jaar 248 uut.

Uutbreiden vun de christlike Tellwies

De varroonsche Tellwies het de Mönk Dionysius Exiguus in dat Jaar 525 vöörslaan, as ene christlike Alternativ to de hedensche röömsche Tellwies. Man eerst in dat 8. Jaarhunnerd het sik dat döörsett. To’n Anfang bruuk man eben lütten Krink in Rom de nee’e Tellwies. Mit dat 10. un 11. Jaarhunnerd kunn sik de Tellwies in heel de christlike Welt döörsetten un het alle annern Tellwiesen verdrängt.

Dionysius tell de Jaren nich meer as dat betto begäng weer, na de Ära vun Diokletiaan, he tell de Jaren ab incarnatione Domini, sied Christi Minsch worrn is (boren is). Man as he de Jaren vun den öllere Tellwies na Jaren „na Christi Gebort“ ümreken dee, verreken sik de Mönk – vundaag weet wi dat Jesu vun Nazaret sien Geboort veer Jaren to fröher boren worrn is, denn Jesus keem noch in de Leevtied vun Herodes den Groten op de Welt, de na dat Weten vundaag 4. v. Chr. doodbleven is. Sachtens vergeet Dionysius Exiguus, dat KaiserAugustus in den Jaren 30–27 v. Chr. een anner Naam harr, dat weer Imperator Caesar Divi filius.

Ümreken

Formels

Vöördem dat Rom grünnt weer gellt:

• Dat Jaar $x$ ante u. c. is dat Jaar $(x+753)$ v. Chr.
• Dat Jaar $y$ v. Chr. is dat Jaar $(y-753)$ ante u. c.

Nadem dat Rom grünnt woorn weer un vöör Christus gellt:

• Dat Jaar $x$ a. u. c. is dat Jaar $(754-x)$ v. Chr.
• Dat Jaar $y$ v. Chr. is dat Jaar $(754-y)$ a. u. c.

Na Christus gellt:

• Dat Jaar $x$ a. u. c. is dat Jaar $(x-753)$ n. Chr.
• Dat Jaar $y$ n. Chr. is dat Jaar $(y+753)$ a. u. c.

Sik op dat Jaar as Rom grünnt worrn is to besinnen, hölpt de Riem: Söven, fiev, drei — Rom slippt uut den Ei.

Bispelen

245 a. u. c. = 754−245 = 509 v. Chr. (Begünn vun de Röömsche Republik)

2 ante urbem conditam = 755 v. Chr.

1 ante urbem conditam = 754 v. Chr.

1 ab urbe condita = 753 vor Christus (den Vertellen na dat Jaar in dat Rom grünnt worrn is)

2 a. u. c. = 752 v. Chr.

750 a. u. c. = 4 v. Chr. (Doodsjaar vun Herodes de Grote);

751 a. u. c. = 3 v. Chr.

752 a. u. c. = 2 v. Chr.

753 a. u. c. = 1 v. Chr.

754 a. u. c. = 1 na Christus

755 a. u. c. = 2 n. Chr.

2778 a. u. c. = 2025 n. Chr.

usw.

Literatuur

• Carsten Colpe: Hintergründe der christlichen Zeitrechnung. Theologischer Begriff und politische Absicht im Kalender des Dionysius Exiguus. In: Berliner Theologische Zeitschrift. Bd. 16, 1999, ISSN 0724-6137, S. 232–357.

Weblenken

• Varronian Chronology (engelsch)