Bajja tal-Klieb il-Baħar
Il-Bajja tal-Klieb il-Baħar (bl-Ingliż: Shark Bay; bil-Malgana: Gathaagudu, li litteralment tfisser: "żewġ ilmijiet") hija Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fir-reġjun ta' Gascoyne tal-Punent tal-Awstralja. Is-sit ikopri erja ta' 23,000 kilometru kwadru (8,900 mil kwadru) u jinsab madwar 800 kilometru (500 mil) fit-Tramuntana ta' Perth, fl-iżjed punt fil-Punent tal-kontinent tal-Oċeanja.
L-UNESCO tiddeskrivi l-Bajja tal-Klieb il-Baħar b'dan il-mod:[1]
L-ilmijiet, il-gżejjer u l-peniżoli tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar.... fihom għadd ta' karatteristiċi naturali eċċezzjonali, inkluż waħda mill-ikbar meded tal-ħaxix tal-baħar fid-dinja u bl-ikbar varjetà. Madankollu, is-sit huwa rinomat l-ikbar għall-istromatoliti (kolonji ta' meded mikrobiċi li jiffurmaw depożiti ibsin b'għamla ta' koppli u li jingħad li huma l-eqdem forom ta' ħajja fid-dinja). Is-sit huwa famuż ukoll għall-ħajja marina rikka tiegħu, inkluż popolazzjoni kbira ta' dugongi, u jipprovdi kenn għal għadd ta' speċijiet mhedda oħra fil-livell dinji.
Il-bajja tħaddan l-iżjed ekosistemi abbundanti tal-baħar fl-Awstralja u hija post popolari għas-sajd.[2]
It-traċċi tal-okkupazzjoni tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar mill-Aboriġini Awstraljani tmur lura sa 22,000 sena qabel il-preżent. Dak iż-żmien il-biċċa l-kbira tas-sit kienet art niexfa, u ż-żieda tal-livelli tal-baħar għerrqu l-Bajja tal-Klieb il-Baħar bejn 8,000 u 6,000 sena qabel il-preżent. Instabu għadd konsiderevoli ta' siti tal-Aboriġini, speċjalment fil-Peniżola ta' Peron u fuq il-Gżira ta' Dirk Hartog, li jagħtu evidenza ta' wħud mit-tipijiet ta' ikel li kien jinġabar mill-ilmijiet u mill-artijiet tal-madwar.
Spedizzjoni mmexxija minn Dirk Hartog seħħet fl-inħawi fl-1616, li wasslet it-tieni grupp ta' Ewropej li huwa magħruf li żaru l-Awstralja, wara l-ekwipaġġ ta' Duyfken taħt Willem Janszoon li kien żar il-Kap ta' York fl-1606. L-inħawi ngħataw l-isem ta' Bajja tal-Klieb il-Baħar mill-esploratur Ingliż William Dampier fis-7 ta' Awwissu 1699. Il-Bajja tal-Klieb il-Baħar żaruha wkoll Louis Aleno de St Aloüarn fl-1772, Nicolas Baudin mill-1801 sal-1803 u Louis de Freycinet fl-1818. L-Ewropej, l-iktar pastoralisti, insedjaw il-Bajja tal-Klieb il-Baħar matul is-snin 60 u 70 tas-seklu 19. Il-ħsad tal-perli żviluppa malajr mill-1870 'il quddiem.
Il-kaċċa kummerċjali tal-balieni kienet issir fil-bajja fl-ewwel nofs tas-seklu 20 minn bastimenti kummerċjali u tal-kaċċa b'sjieda Norveġiża. Fl-aħħar tas-snin 30 tas-seklu 20, sa 1,000 baliena tal-ġwienaħ kbar kienu jinqatlu kull staġun.
Iż-żona tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO kellha popolazzjoni ta' inqas minn 1,000 ruħ skont iċ-ċensiment tal-2011 u kosta ta' iktar minn 1,500 kilometru (930 mil). In-nofs tużżana komunitajiet żgħar li jiffurmaw din il-popolazzjoni jokkupaw inqas minn 1 % tal-erja totali.
Klima
[immodifika | immodifika s-sors]Iż-żona tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar għandha klima sħuna tad-deżert skont il-klassifikazzjoni klimatika ta' Köppen, bi sjuf sħan u nexfin u bi xtiewi miti ħafna u bix-xita.
| Data klimatika L-Ajruport tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar (25º53'S, 113º35'E, 34 m 'il fuq mil-livell medju tal-baħar) (temp. normali u estremi fl-2004-2020). | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Xahar | Jan | Fra | Mar | Apr | Mej | Ġun | Lul | Aww | Set | Ott | Nov | Diċ | Sena |
| Temp. għolja rekord °C (°F) | 47.3 (117.1) |
49.8 (121.6) |
47.2 (117.0) |
39.9 (103.8) |
37.0 (98.6) |
30.7 (87.3) |
30.3 (86.5) |
35.6 (96.1) |
36.7 (98.1) |
42.8 (109.0) |
44.8 (112.6) |
46.2 (115.2) |
49.8 (121.6) |
| Medja massima kuljum °C (°F) | 34.1 (93.4) |
34.9 (94.8) |
34.2 (93.6) |
31.0 (87.8) |
27.5 (81.5) |
23.8 (74.8) |
22.9 (73.2) |
24.2 (75.6) |
26.1 (79.0) |
28.4 (83.1) |
30.4 (86.7) |
32.5 (90.5) |
29.2 (84.5) |
| Medja minima kuljum °C (°F) | 21.6 (70.9) |
22.3 (72.1) |
21.4 (70.5) |
18.3 (64.9) |
14.5 (58.1) |
11.7 (53.1) |
10.6 (51.1) |
11.2 (52.2) |
12.8 (55.0) |
15.4 (59.7) |
17.7 (63.9) |
19.8 (67.6) |
16.4 (61.6) |
| Temp. baxxa rekord °C (°F) | 16.3 (61.3) |
16.5 (61.7) |
13.8 (56.8) |
10.0 (50.0) |
4.5 (40.1) |
3.7 (38.7) |
2.8 (37.0) |
5.0 (41.0) |
6.2 (43.2) |
7.6 (45.7) |
10.3 (50.5) |
13.2 (55.8) |
2.8 (37.0) |
| Preċipitazzjoni medja cm (pulzieri) | 6.7 (0.26) |
24.5 (0.96) |
16.3 (0.64) |
10.3 (0.41) |
23.1 (0.91) |
42.3 (1.67) |
28.6 (1.13) |
19.3 (0.76) |
8.1 (0.32) |
4.6 (0.18) |
2.1 (0.08) |
7.1 (0.28) |
193 (7.6) |
| Medja għall-jiem bil-preċipitazzjoni (≥ 1.0 mm) | 0.7 | 1.2 | 0.9 | 1.1 | 2.8 | 4.3 | 4.1 | 3.1 | 2.0 | 1.2 | 0.5 | 0.3 | 22.2 |
| Medja tal-umdità relattiva (%) | 43 | 43 | 38 | 41 | 40 | 42 | 43 | 39 | 40 | 41 | 41 | 41 | 41 |
| Punt tan-nida medja °C (°F) | 16.7 (62.1) |
17.4 (63.3) |
14.6 (58.3) |
13.1 (55.6) |
10.1 (50.2) |
8.1 (46.6) |
7.7 (45.9) |
6.9 (44.4) |
8.3 (46.9) |
10.4 (50.7) |
12.3 (54.1) |
14.1 (57.4) |
11.6 (53.0) |
| Sors: L-Uffiċċju tal-Meteoroloġija. | |||||||||||||
Sit ta' Wirt Dinji
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-Bajja tal-Klieb il-Baħar saret l-ewwel Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO fil-Punent tal-Awstralja fl-1991.[1] Fil-21 ta' Mejju 2007, is-sit tniżżel uffiċjalment fil-Lista tal-Wirt Nazzjonali Awstraljan skont l-Att Emendatorju tal-Leġiżlazzjoni dwar l-Ambjent u l-Wirt (Nru 1) tal-2003.
Il-valur universali straordinarju tas-sit ġie rrikonoxxut abbażi ta' erba' kriterji tal-għażla tal-UNESCO: il-kriterju (vii) "Post fejn iseħħu fenomeni naturali tal-għaġeb jew fejn hemm żoni ta' ġmiel naturali u ta' importanza estetika eċċezzjonali"; il-kriterju (viii) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta stadji importanti tal-istorja tad-dinja, inkluż it-trapass tal-ħajja, il-proċessi ġeoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-iżvilupp tat-tipi differenti ta' art, jew il-karatteristiċi ġeomorfiċi jew fiżjografiċi sinifikanti"; il-kriterju (ix) "Eżempju straordinarju li jirrappreżenta proċessi ekoloġiċi u bijoloġiċi kontinwi sinifikanti fl-evoluzzjoni u fl-iżvilupp ta' ekosistemi u ta' komunitajiet ta' pjanti u ta' annimali terrestri, tal-ilma ħelu, kostali u tal-baħar"; u l-kriterju (x) "Post fejn hemm l-iktar ħabitats naturali importanti u sinifikanti għall-konservazzjoni fil-post tad-diversità bijoloġika, inkluż fejn hemm speċijiet mhedda ta' valur universali straordinarju mill-perspettiva tax-xjenza jew tal-konservazzjoni".[1]
Żoni protetti
[immodifika | immodifika s-sors]Is-sit ikopri erja ta' 23,000 kilometru kwadru (8,900 mil kwadru), li minnha madwar 70 fil-mija huma baħar. Jinkludi bosta żoni protetti u riżervi ta' konservazzjoni, inkluż il-Park Marittimu tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar, il-Park Nazzjonali ta' Francois Peron, ir-Riżerva Naturali tal-Baħar ta' Hamelin Pool, ir-Riżerva Naturali ta' Zuytdorp u bosta gżejjer protetti. Denham u Useless Loop it-tnejn li huma jinsabu fi ħdan il-konfini tas-sit, għalkemm huma eskluż b'mod speċifiku.
Formazzjonijiet tal-art
[immodifika | immodifika s-sors]
Il-bajja stess tkopri erja ta' 1,300,000 ettaru (3,200,000 akru), b'fond medju ta' 9 metri (30 pied). Hija maqsuma permezz ta' xtut baxxi u fiha bosta peniżoli u gżejjer. Għandha kosta twila iktar minn 1,500 kilometru (930 mil). Hemm madwar 300 kilometru (190 mil) ta' rdumijiet tal-ġebla tal-ġir wara l-bajja. Segment spettakolari ta' rdumijiet huwa magħruf bħala l-Irdumijiet ta' Zuytdorp. Il-bajja tinsab fiż-żona ta' tranżizzjoni bejn tliet reġjuni klimatiċi ewlenin u bejn żewġ provinċji botaniċi ewlenin.
Il-Peniżola ta' Peron taqsam il-bajja u tospita l-ikbar insedjamenti tagħha kif ukoll park nazzjonali fit-tarf tat-Tramuntana.
Il-Gżira ta' Dirk Hartog hija ta' importanza storika minħabba l-iżbarki fuqha tal-esploraturi bikrin. Fl-1616, Dirk Hartog żbarka f'Inscription Point fit-tarf tat-Tramuntana tal-gżira u mmarka l-iskoperta tiegħu bi plakka mnaqqxa bid-data u msammra ma' arblu. Din il-plakka mbagħad ġiet sostitwita minn Willem de Vlamingh u ġiet irritornata lin-Netherlands. Issa tinsab fir-Rijksmuseum. Iċ-Ċentru tal-Iskoperta tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar f'Denham għandu replika ta' din il-plakka.
Il-Gżejjer ta' Bernier u ta' Dorre fil-Majjistral tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO huma fost l-aħħar ħabitats li għad fadal ta' żewġ varjetajiet ta' mammiferi Awstraljani, il-wallabies-liebri, mhedda bl-estinzjoni. Jintużaw, flimkien ma' gżejjer iżgħar oħra fi ħdan il-park tal-baħar, biex jiġu rrilaxxati speċijiet mhedda li jitnisslu f'Project Eden fil-Park Nazzjonali ta' François Peron. Dawn il-gżejjer ma fihomx annimali selvaġġi mhux nattivi li jistgħu jagħmluha ta' predaturi tal-ispeċijiet mhedda, u b'hekk joffru rpar għal dawn l-ispeċijiet mhedda fl-art kontinentali biex jirpiljaw.
Fl-1999 l-Entità Awstraljana għall-Konservazzjoni tal-Organiżmi Selvaġġi kisbet twellija pastorali ta' 5,816-il ettaru (14,370 akru) tal-Gżira ta' Faure, lil hinn minn Monkey Mia. Kull staġun il-fkieren tal-baħar ibejtu hemmhekk u jiġu studjati mid-Dipartiment tal-Bijodiversità, il-Konservazzjoni u l-Attrazzjonijiet.
Fawna
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Bajja tal-Klieb il-Baħar hija żona ta' importanza żooloġika ewlenija. Tospita madwar 10,000 dugongu (baqar tal-baħar), madwar 12.5 % tal-popolazzjoni dinjija, u bosta dniefel tal-Indo-Paċifiku, b'mod partikolari f'Monkey Mia. Id-dniefel li jgħixu hemmhekk huma partikolarment amikevoli mis-snin 60 tas-seklu 20. Iż-żona ssostni 26 speċi mhedda ta' mammiferi Awstraljani, iktar minn 230 speċi ta' għasafar, u kważi 150 speċi ta' rettili. Is-sit huwa post importanti tat-tnissil u tar-riproduzzjoni tal-ħut, tal-krustaċji u tal-koelenterati. Hemm iktar minn 323 speċi ta' ħut, bosta minnhom klieb il-baħar u rajja.
Xi dniefel tal-Indo-Paċifiku fil-Bajja tal-Klieb il-Baħar joħorġu fid-dieher wieħed mill-ftit każijiet magħrufa ta' użu tal-għodod fost il-mammiferi tal-baħar (flimkien mal-lontri tal-baħar): jipproteġu mneħirhom bi sponża huma u jfittxu l-ikel fil-qiegħ ramli tal-baħar. Il-balieni tal-ġwienaħ kbar u l-balieni tan-Nofsinhar jużaw l-ilmijiet tal-bajja bħala post ta' mistrieħ waqt il-migrazzjoni, filwaqt li speċijiet oħra bħall-balieni ta' Bryde jidħlu inqas fil-bajja iżda xorta jidħlu biex jieklu jew biex jistrieħu. Il-fkieren tal-baħar ħodor jew tat-tip loggerhead li huma mhedda jbejtu fix-xtut ramlin tal-bajja. L-ikbar ħuta fid-dinja, il-kelb il-baħar baliena, tinġabar fi ġlejjeb fil-bajja f'April u f'Mejju meta l-qamar ikun kwinta.
Flora
[immodifika | immodifika s-sors]Il-Bajja tal-Klieb il-Baħar fiha l-ikbar żona magħrufa ta' ħaxix tal-baħar, b'mergħat sħaħ tal-ħaxix tal-baħar li jkopru iktar minn 4,000 kilometru kwadru (1,500 mil kwadru) tal-bajja. Tinkludi x-Xatt tal-Ħaxix tal-Baħar ta' Wooramel b'erja ta' 1,030 kilometru kwadru (400 mil kwadru), li huwa l-ikbar xatt tal-ħaxix tal-baħar fid-dinja u li fih mergħa ta' 200 kilometru kwadru (77 mil kwadru) ta' Posidonia australis iffurmata minn pjanta waħda, l-ikbar fid-dinja.
Il-Bajja tal-Klieb il-Baħar fiha wkoll l-ikbar għadd ta' speċijiet ta' ħaxix tal-baħar li qatt ġew irreġistrati f'post wieħed; instabu tnax-il speċi, u f'xi postijiet jokkorru flimkien sa disa' speċijiet. Il-ħaxix tal-baħar huwa parti vitali tal-ambjent kumpless tal-bajja. Matul eluf ta' snin, is-sedimenti u l-frammenti tal-qxur tal-baħar akkumulaw fil-ħaxix tal-baħar u ffurmaw meded enormi tal-ħaxix tal-baħar. B'hekk il-qiegħ tal-baħar għola u l-bajja ġiet iktar baxxa. Il-ħaxix tal-baħar huwa l-bażi tal-katina tal-ikel fil-Bajja tal-Klieb il-Baħar, u jipprovdi ħabitat u kenn għal diversi speċijiet tal-baħar, filwaqt li jattira l-popolazzjoni tad-dugongi.
Fil-klima sħuna u niexfa tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar, l-evaporazzjoni tisboq ferm ir-rata ta' preċipitazzjoni annwali. B'hekk, l-ilma baħar fil-bajjiet baxxi jkollu konċentrazzjoni kbira ta' melħ jew ipersalinità. Il-ħaxix tal-baħar jirrestrinġi wkoll il-fluss mareali tal-ilmijiet fil-bajja, u b'hekk il-mareat oċeaniċi ma jfaqqrux l-ilma baħar. L-ilma tal-bajja huwa bejn darba u nofs sa darbtejn iktar mielaħ mill-ilmijiet oċeaniċi tal-madwar.
Stromatoliti
[immodifika | immodifika s-sors]
Abbażi tar-rata tat-tkabbir huwa maħsub li madwar 1,000 sena ilu ċ-ċjanobatteri (algi blu-ħodor) bdew jinġabru fi stromatoliti f'Hamelin Pool fir-Riżerva Naturali ta' Hamelin Pool fin-naħa tan-Nofsinhar tal-bajja. Dawn il-mikrobiliti, tip ta' struttura sedimentarja, huma eżempji moderni ta' wħud mill-iżjed sinjali bikrin ta' ħajja fid-dinja. Instabu stromatoliti fossilizzati li jmorru lura saħansitra għal 3.5 biljun sena ilu fil-Pol tat-Tramuntana qrib Marble Bar, fil-Punent tal-Awstralja, u jitqiesu bħala t-tip ta' fossili bl-itwal preżenza kontinwa li qatt ġiet irreġistrata ġeoloġikament. L-eżempji moderni tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar ġew identifikati għall-ewwel darba fl-1956 f'Hamelin Pool, u qabel kienu magħrufa biss bħala fossili. Madankollu, dawn jaf huma ferm differenti mill-eżempji fossilizzati, peress li r-rati tat-tkabbir jaf huma sa 250 darba iktar bil-mod mir-rati tat-tkabbir stmati ta' xi stromatoliti Pre-Kambrijani. Madankollu, hemm dibattitu dwar jekk dan jindikax differenza reali fir-rata tat-tkabbir, jew jekk ir-rati tat-tkabbir Pre-Kambrijani minflok humiex għoljin wisq. Hamelin Pool fiha l-iżjed eżempji diversi u abbundanti ta' forom ta' stromatoliti ħajjin fid-dinja. Okkorrenzi oħra jinsabu fil-Lag ta' Clifton qrib Mandurah u fil-Lag ta' Thetis qrib Cervantes. Ġie ipotizzat li xi stromatoliti fihom forma ġdida ta' klorofilla, il-klorofilla f.
Ċentru tal-Iskoperta tas-Sit ta' Wirt Dinji tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar
[immodifika | immodifika s-sors]Il-faċilitajiet madwar is-Sit ta' Wirt Dinji tal-UNESCO, ipprovduti mid-Distrett tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar u mid-Dipartiment tal-Bijodiversità, il-Konservazzjoni u l-Attrazzjonijiet, jinkludu ċ-Ċentru tal-Iskoperta tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar f'Denham, li jipprovdi wirjiet interattivi u tagħrif komprensiv dwar il-karatteristiċi tar-reġjun.
Aċċess
[immodifika | immodifika s-sors]L-aċċess għall-Bajja tal-Klieb il-Baħar huwa bl-ajru permezz tal-Ajruport tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar, u bit-triq permezz tat-Triq tal-Wirt Dinji, triq twila 150 kilometru (93 mil) li tikkollega Denham u Overlander Roadhouse mal-Awtostrada Kostali tal-Majjistral.
Żoni riżervati speċifiċi
[immodifika | immodifika s-sors]
Parks nazzjonali u riżervi
[immodifika | immodifika s-sors]- Il-Gżira ta' Bernier;
- il-Gżira ta' Dorre;
- il-Gżira ta' Charlie;
- il-Park Nazzjonali ta' Francois Peron;
- il-Gżira ta' Friday;
- ir-Riżerva Naturali ta' Hamelin Pool;
- Hamelin Pool/East Faure Island High-Low Water Mark;
- il-Gżira ta' Koks;
- Monkey Mia;
- il-Park tal-Baħar tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar;
- il-Bajja tal-Qxur tal-Baħar;
- il-Gżejjer Żgħar;
- ir-Riżerva Naturali ta' Zuytdorp.
Bajjiet
[immodifika | immodifika s-sors]- Hamelin Pool;
- Port ta' Henri Freycinet;
- L'Haridon Bight.
Gżejjer
[immodifika | immodifika s-sors]- Gżira ta' Bernier;
- Gżira ta' Dirk Hartog;
- Gżira ta' Faure.
Peniżoli
[immodifika | immodifika s-sors]- Bellefin Prong;
- Heirisson Prong;
- Peniżola ta' Carrarang;
- Peniżola ta' Peron.
Sottoreġjuni IBRA taż-Żona tal-Bajja tal-Klieb il-Baħar
[immodifika | immodifika s-sors]The Shark Bay area has three bioregions within the Interim Biogeographic Regionalisation for Australia (IBRA) system: Carnarvon, Geraldton Sandplains, and Yalgoo. The bioregions are further divided into sub-bioregions:
- Carnarvon bioregion (CAR) –
- Wooramel sub region (CAR2) – most of Peron Peninsula and coastline east of Hamelin Pool
- Cape Range sub region (CAR1) – (not represented in area)
- Geraldton Sandplains bioregion (GS) –
- Geraldton Hills sub region (GS1) – Zuytdorp Nature Reserve area
- Leseur sub region (GS2) – (not represented in area)
- Yalgoo bioregion (YAL) –
- Tallering sub region (YAL2) (not represented in area)
- Edel subregion (YAL1) – Bernier, Dorre and Dirk Hartog Islands
Referenzi
[immodifika | immodifika s-sors]- ^ a b ċ "Shark Bay, Western Australia - UNESCO". whc.unesco.org. Miġbur 2025-02-24.
- ^ "Fears for fish stocks in Shark Bay's World Heritage marine ecosystem" (bl-Ingliż). 2023-05-12. Miġbur 2025-02-24.