Konfusius

Konfusius (Kong hu Cu: Hanzi 孔夫子、孔子, ca 551–ca 479 SM) nyama lahèr Kong Qiu iyâ arèya guru otabâ cendikiawan sè kalonta bân jhughân filsuf sosial Tiongkok. Filsafahna mentèngngaghi moralitas pribadi bân pamarènta’an, bân dhâddhi populèr polana asassa sè kowat dâlem sèfat-sèfat tradisional Tiongkok. Bi’ sè noro’ aghâma Konghucu, dhibi’en èako mènangka otosan.

Pangaro Kong Hu Cu  dâ' sajhârâ Tiongkok cè' rajâna. Ajhârânna ella nyebbâr ka Jeppang, Korèa bân Viètnam, khusussa lèbât aghâma Kong Hu Cu, doktrin sè èkembângaghi sareng para mored bân komentator. Ajhâranna sampe' napa' ka Dunnya Bârâ' mènangka Neo-Konfusianisme bân pas mènangka Konfusianisme Anyar. dâri dinasti-dinasti kona kantos jângkènè, Ajhâran Konghucu ella cekka’ dâlem tatanan sosial bân gaya odi'na orèng Tiongkok.

Buku Analek iyâ arèya karya panḍâ' sè èssè diskusi bân okarana bân para morèddha. Karya kasebbhut èsoson samarèna dhibi’en sèdâ bân èssè inti dâri ajhârânna.

Bakto ngodâ

Kong Hu Cu iyâ arèya  pottra bungso dâri Shu Liang He. Dhibi’en andi' 9 tan-tarètan binè' bân sèttong tarètan lake' sè sokona ta’ dhissa sè anyama Meng-bi. nyamana ebuna Yan Zheng Zai. Dhibi’en lahèr è tangghâl 27 Sèptèmber 551 SM è Nhagârâ Bâgiyân Lu, Kotta Zou Yi, Dhisa Chang Ping è lembah Kong Song (satèya Qu Fu, Provinsi Shandong). Dhibi’en èyangghep andi' gâris ketoronan dâri Adipati Song sè iyâ arèya kalowarga karajaan Dinasti Shang sè èmolaè sabellunna Dinasti Zhou. Catettan tradisional tentang kaodi'ân Konfusius ècatoraghi jhâ' kaèna Kong He ella mangallè kalowargana dâri Song ka Lu.Ta' kabbhi sejarawan modern setuju dâ' hubunganna Konghucu bi’ Raja-Raja Dinasti Shang.

Nyama kènè’na iyâ arèya Qiu sè artena bukit otabâ Zong Ni sè artena pottra kaduwâ' dâri bukit Ni, dhibi’en nèka sareng putri dâri Negeri Song sè andi’marga Qi Guan. dâri hubungan nèkana rèya rèng-orèng panèka andi' sorang ana’ lake' sè anyama Li, sè artena jhuko’ guramè, otabâ Bo Yu. ènyamaè akadhi jârèya polana è bâkto pottrana lahir, Raja Ngodâ Neghârâ Lu sè anyama Lu Zhao Gong ngirèm jhuko' guramè. Salaèn Li, Kong Hu CU jhughân andi' duwâ' ana’ binè', sala sèttongnga dhâddhi binèna Gong Ye Chang, moredda.

Kronologi Kaodi’en

• Omor 3 taon, eppa’na Shu Liang He sèdhâ.
• Omor 6 taon, dhibi’en matao sèfat-sèfat nabina, dâlem amain senneng ngajhâ’ bân mèmpèn ca-kancana nèro orèng alako ibâdâ bân abhâjâng.
• Omor 15 taon, dhibi’en andi’ semangat ajhâr sè lowar biasa.
• Omor 19 taon, nèka kalabân sorang parabân dâri marga Jian Gyan dâri Negeri Song.
• Omor 20 taon, èangka’ dhâddhi Menteri lumbung bi’ kalowarga bessar Ji.
• Omor 21 taon, andi’ 1 ana’ binè’ anyama Kong Rao bân sorang ana’ lakè;  anyama Kong Li.
• Omor 24 taon, embu’na sèdhâ, dhibi’en seddhi salama 3 taon. Mayyit orèng towa duwâ’en èkobhurraghi è ghunong Fang Shan. Samarèna bâkto seddhi, dhibi’en ella bânnya’ narèma morèd.
• Omor 29 taon, dhibi’en ajhâr musik dâ’ Shi Xiang, sorang guru musik palèng masyhur.
• Omor 30 taon, abhâreng duwâ’ morèddhâ, Nan-gong Jing-Shu bân Meng Yi Zi (kaduwâna potra bangsawan rajâ kalowarga Meng, iyâ arèya Meng-xi Zi, dhibi’en èntar dâ’ ibu kotta Naghârâ Zhou. È dissa, dhibi’en atemmo kalabân penjâgâ perpustakaan kerajaan anyama Lao bân guru musik anyama Chang Hong.
• Omor 35 taon, dhibi’en èntar ka negeri Qi polana è negeri Lu bâdâ kaposangan bân raja ngodâna, Lu Zhao Gong, buru ka negeri Qi, bâkto jârèya, negeri Qi èparènta bi’ Raja Ngodâ Qi jing Gong kalabân perdana menterina, Yang Ying, otabâ yan ping Zhong sè terkenal pènter.
• Omor 36-50 taon, dhibi’en abâli ka negeri Lu bân nerrossaghi adidi’ morèd-morèddhâ.
• Omor 51-55 taon, dhibi’en aktif  dâlem pamarènta’an sè bâkto jârèya raja ngodâna iyâ arèya Lu Ding Gong. Dhibi’en toman ajabat dhâddhi Wali kotta Zhong Dou bân Menteri Lako Omom. Jabatan palèng tèngghi bân terakhir iyâ arèya dhâddhi perdana menteri arangkep Menteri kehakiman (Da Si Kou) bân mabâli 3 kotta bân aghâbây aliansi kalabân kerajaan Qi.
• Omor 56 taon, è arè Dong Zhi, dhibi’en adhingghâl negeri Lu bân molaè ajhâlân dâ’ cem-macem negeri dhâddhi Tian Zhi Mu Duo (Genta Rohani Tuhan). Tian (Tuhan sè maha Èsa) ella ngotos dhâddhi Nabi sadhâjâ Masa, Sè Lengkap, Rajâ bân Samporna (Ji Da Cheng). Dhibi’en ajhâlân korang lebbi 13 taon.
• Taon 483 SM Li otabâ Bo Yu, potrana adhingghâl dhunnya.
• Taon 481 SM, sala sorang pegawai Kalowarga Rajâ Ji Kang Zi ella matè’è Qi Lin dâlem matemmo Raja Ngodâ Lu Ai Gong.
• Akhèr taon 480 SM, Zi Lu otabâ Zhong Yu (morèd dhibi; en sè gâgâ’ penno kajhujhurân), matè è Negeri Wei polana èdissa bâdâ pemberontakan.
• Tangghâl 18 Eri Yue (bulân duwâ’), Kong Hu Cu sèdhâ.
• Raja Ngodâ sè marènta salama odi’en Konghucu dhibi’en Lu Xiang Gong, Lu Zhao Gong, Lu Ding Gong bân terakhèr Lu Ai Gong.