Hizkuntza-tipologia
Hizkuntza-tipologia hizkuntzak gramatika-antzekotasunen ikuspegien arabera sailkatzeari esaten zaio. Hizkuntza-tipologia hainbat hizkuntzaren (idealki: hizkuntza guztiena) konparazio-parametro batzuen araberazko deskribapena da.[1]
Sailkapen tipologikoa ez dator bat hizkuntzen sailkapen genetikoarekin. Beste sailkapen-metodo hau, hau da, genetikoa, hizkuntza komun baten herentzia partekatzen duten hizkuntzen arteko harreman filogenetikoetan zentratzen da (ikus hizkuntzalaritza historikoa). Klase genetiko bat familia linguistiko bat da; klase tipologiko bat, aldiz, hizkuntza mota bat da.
Tipologiaren azpi-diziplinen artean daude tipologia fonologikoa, tipologia morfologikoa, tipologia sintaktikoa, tipologia morfosintatikoa eta tipologia teorikoa, joera unibertsalak edo munduko hizkuntzen artean zabal hedatuak azaltzea bilatzen duena.
Tipologia sintaktikoa
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Tipologia sintaktikoa "oinarrizko osagaien ordenaz" interesatzen da. Oro har, aditz-predikazioko parte-hartzaileei dagokienez aditzaren oinarrizko ordena aztertzen da, eta baita ere izen baten eta haren osagarrien arteko ordena erlatiboa.
Perpaus-osagaien ordena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Subjektuaren, aditzaren eta objektuaren ordenari buruzko sailkapen tipologikoan sei aukera logiko daude:
- Subjektu Aditza Objektu (SAO)
- Subjektu Objektu Aditza (SOA)
- Aditza Subjektu Objektu (ASO)
- Aditza Objektu Subjektu (AOS)
- Objektu Subjektu Aditza (OSA)
- Objektu Aditza Subjektu (OAS)
Orden horien maiztasun erlatiborako zenbatespenak egin dira:[2]
| Ordena | Adibide | Erabilera | Hizkuntzak | |
|---|---|---|---|---|
| SOA | "Behiek belarra jaten dute" | 45% | bengaliera, birmaniera, koreera, hindi, japoniera, latina, malabarera, oromoera, persiera, sanskrito, tamilera, telugu, turkiera, nepaliera, euskara. | |
| SAO | "Behiek jaten dute belarra" | 42% | arabiera (egungo kolokial barietateak), txinera, nederlandera, gaztelania, frantses, aleman (perpaus nagusian), hausa, hebreera, indonesiera, ingeles, italiera, malaysiera, portuges, swahili, thailandiera, vietnamera | |
| ASO | "Jaten dute behiek belarra" | 9% | egungo arabiera zein koranikoa
filipinera, gales, ge'ez, irlandera, maoriera, tuareg hizkuntzak. | |
| AOS | "Jaten dute belarra behiek" | 3% | fijiera, malgaxe, kektxiera, terêna. | |
| OAS | "Belarra jaten dute behiek" | 1% | hixkaryana, urarina | |
| OSV | "Belarra behiek jaten dute" | 0% | tobati, warao | |
Asiako eta Amerikako munduko banaketari dagokionez, SOA ordena da ordena ohikoena, eta Europan eta Afrikan, berriz, SAO ordena. Ozeanian, lehentasuna eskualdekoa da, papuarrak eta Australiako hizkuntza gehienak SOA dira, eta eskualdeko hizkuntza austronesiarrak, berriz, ASO edo SOA dira.
Hizkuntza batzuk (normalean flexiboak) sailkatzeko zailak dira, aditz, objektu eta subjektu konbinazio asko aukera zuzen gisa onartzen dituztelako. Horien artean daude latina, hungariera, poloniera eta esperantoa; izan ere, hizkuntza horietan ordena gehiago obeditzen zaie pragmatikako faktoreei sintaxiari baino.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ (Gaztelaniaz) Gunter BRETTSCHNEIDER. (1981). «Euskara, hizkuntzen tipologia, ta hizkuntza unibertsalak» Ikerbilduma (Noiz kontsultatua: 2025-03-07).
- ↑ Frequency distribution of word order in languages surveyed by Russell S. Tomlin in the 1980s45
Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Ingelesez):Association for Linguistic Typologyaren webgune ofiziala.
- (Gaztelaniaz):Gunter Brettscheider (1981): «Euskara, hizkuntzen tipologia, ta hizkuntza unibertsalak», Euskalarien nazioarteko jardunaldiak, ISBN 978-84-85479-17-7, 221-239 or.
Datuak: Q192625