Nokturn (liturgia)
Nokturn[1] (łac. nocturnum[2]; z officium nocturnum – oficjum nocne[3]) – część składowa matutinum, nocnej godziny kanonicznej w tradycyjnym obrządku rzymskim i jego wariantach oraz tradycyjnym ambrozjańskim[4]. W obrządku rzymskim jest jeden lub trzy nokturny, a w obrządku monastycznym jeden, dwa lub trzy. Księga ze śpiewami na tę część oficjum nosi nazwę nokturnału[5].
Obrządek rzymski (tradycyjny)
[edytuj | edytuj kod]W zależności od rangi dnia liturgicznego matutinum ma jeden lub trzy nokturny. W dawniejszej terminologii liturgicznej używało się więc rozróżnienia na officia novem lectionum (oficja z dziewięcioma czytaniami, czyli bardziej uroczyste – trzy nokturny) i officia trium lectionum (oficja z trzema czytaniami, czyli mniej uroczyste – jeden nokturn)[6]. Po uproszczeniu rubryk przez Jana XXIII w 1960 większość oficjów składa się z jednego nokturnu[7]; we wcześniejszych układach Brewiarza Rzymskiego większość oficjów miała trzy nokturny[8].
Nokturn składa się z psalmów i trzech lekcji (czytań). W odróżnieniu od liczby czytań, która jest stała, liczba psalmów jest zmienna:
- w oficjach świąt każdy nokturn ma trzy psalmy[7];
- w oficjach dni powszednich nokturn ma dziewięć psalmów[7];
- przed reformą Piusa X nokturn dni powszednich miał 12 psalmów, a w oficjum niedzieli pierwszy nokturn miał 12 psalmów, a drugi i trzeci – po 3[9].
Układ czytań w nokturnach
[edytuj | edytuj kod]Jeżeli oficjum ma jeden nokturn, to[10]:
- w dni powszednie lekcje są z Pisma Świętego;
- w niedziele pierwsze dwie lekcje są z Pisma Świętego, a trzecia z komentarza patrystycznego do ewangelii dnia[11];
- w święta III klasy pierwsze dwie lekcje są z Pisma Świętego, a trzecia z żywotów świętych;
- w dni powszednie Wielkiego Postu, Suche Dni, wigilie oraz podczas oktaw Wielkanocy i Zesłania Ducha Świętego czyta się komentarze patrystyczne do ewangelii dnia.
Jeżeli oficjum ma trzy nokturny, wtedy rozkład czytań jest następujący[10]:
- w pierwszym nokturnie czytania z Pisma Świętego;
- w drugim nokturnie czytania z żywotów świętych lub pism patrystycznych;
- w trzecim nokturnie czytania z komentarza patrystycznego do ewangelii dnia.
W Ciemnych Jutrzniach[10] i w Dzień Zaduszny[8] czytania pierwszego nokturnu są ze Starego Testamentu, a czytania trzeciego nokturnu z Nowego. W oficjum za zmarłych wszystkie czytania są z Księgi Hioba[8].
Obrządek monastyczny
[edytuj | edytuj kod]
W obrządku monastycznym nazwą nocnej godziny kanonicznej są wigilie (łac. vigiliae). Obrządek monastyczny dopuszcza różne warianty psalmodii: w schemacie A, odpowiadającym układowi tradycyjnemu, są albo dwa, albo trzy nokturny, natomiast w schemacie C może być tylko jeden nokturn[12]. W układzie tradycyjnym nokturny świąt mają po cztery czytania[13]. Latem (kiedy noce są krótsze) zamiast serii czytań jest jedno krótkie czytanie[12].
Odpowiedniki w nowym obrządku rzymskim
[edytuj | edytuj kod]W obrządku rzymskim zreformowanym po Soborze watykańskim II matutinum zostało zastąpione przez godzinę czytań, którą można odmówić o dowolnej porze, a w związku z tym nie używa się już terminu „nokturn”[14]. Godzina czytań składa się z trzech psalmów i dwóch czytań, co stanowi pewną analogię do pojedynczego nokturnu. W Liturgii Godzin znajdują się również teksty dla tych, którzy „zgodnie z tradycją chcieliby przedłużyć odprawianie wigilii”[15] – po drugim czytaniu następuje wtedy seria trzech kantyków ze Starego Testamentu i lektura ewangelii, a potem Te Deum: ten układ celebracji jest analogiczny do oficjum z dwoma nokturnami[16][17].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Nokturn, [w:] Słownik Języka Polskiego, t. 5, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1963, s. 346.
- ↑ Władysław Alojzy Jougan, Słownik kościelny łacińsko-polski, Wyd. 4, Warszawa: Wydaw. Archidiecezji Warszawskiej, 1992, ISBN 978-83-85706-00-7 [dostęp 2025-03-16].
- ↑ Officium Nocturnum ad vsum Romanum, ex decreto sacrosancti Concilii Tridentini restitutum., Antverpiae: Ex officina Plantiniana, 1594, OCLC 560979751.
- ↑ Breviarium Ambrosianum, Pars hyemalis, Mediolani: Typis Joannis Bernardonii, 1830 [dostęp 2025-03-16] (łac.).
- ↑ Nocturnale Romanum: antiphonale Sacrosanctæ Romanæ Ecclesiæ pro nocturnis horis, wyd. Ed. princeps, Romae–Florentiae–Veronae: Hartker-Verlag, 2002, ISBN 978-3-936476-01-9 [dostęp 2025-03-15].
- ↑ Oratio à Papa Urbano VIII. Edita; Oratio Dicenda ante Divinum Officium; Absolutiones Et Benedictiones dicendae ante Lectiones in Officio novem et trium Lectionum. - Deutsche Digitale Bibliothek, www.deutsche-digitale-bibliothek.de, 1761 [dostęp 2025-03-16] (łac.).
- ↑ a b c Rubricae Breviarii et Missali Romani et Documenta adnexa, cum Indice Analytico, Lipsiae: Sumptibus Societatis Sancti Bennonis, 1960, 480-186-60 V 8-2.
- ↑ a b c Breviarium Romanum. Pars autumnalis. Editio typica nova, Typis polyglottis Vaticanis, 1949.
- ↑ Breviarium Romanum, Ratisbonae–Neo Eboraci–Cincinnati: Pustet, 1893.
- ↑ a b c Breviarium Romanum, Romae–Tornaci–Parisiis–Neo Eboraci: Desclée & Socii, 1961.
- ↑ Po reformie rubryk w 1960 niedziele mają jeden nokturn z trzema czytaniami. We wcześniejszych wersjach Brewiarza Rzymskiego w niedzielę były trzy nokturny (dziewięć czytań), jak w brewiarzu z 1638 widocznym na fotografii.
- ↑ a b Psalterium cum canticis novi & veteris testamenti: iuxta regulam S.P.N. Benedicti: & alia schemata liturgiæ horarum monasticæ: cum cantu gregoriano, Solesmis: Abbaye Saint-Pierre de Solesmes, 1981, ISBN 978-2-85274-054-9 [dostęp 2025-03-15].
- ↑ Liber responsorialis pro festis I. classis et communi sanctorum iuxta ritum monasticum, Solesmis: E typographeo Sancti Petri, 1895.
- ↑ Institutio generalis de Liturgia Horarum, 57.
- ↑ Institutio generalis de Liturgia Horarum, 73.
- ↑ Liturgia Horarum iuxta ritum Romanum: Editio typica altera: I: Tempus Adventus, tempus Nativitatis, Libreria Editrice Vaticana, 1985, s. 1311–1338.
- ↑ Liturgia godzin: codzienna modlitwa Ludu Bożego. 4: Okres zwykły, tygodnie XVIII-XXXIV, Poznań: Pallottinum, 2007, s. 1669–1690, ISBN 978-83-7014-081-6 [dostęp 2025-03-16].