Bauk
Bauk (serb. Баук) – potwór w mitologii słowiańskiej występujący w wierzeniach ludowych na terenie Serbii.
Pojawia się w ludowych kołysankach dla dzieci[1]. W pieśniach ludowych południowych Słowian często występował wraz z wilkami, symbolizującymi siłę i drapieżną naturę świata zwierząt[2].
Opis
[edytuj | edytuj kod]W ciągu dnia bauk chować się miał w ciemnych miejscach: norach i opuszczonych domach, gdzie czyhał na swoją ofiarę, by ją porwać i pożreć[1]. Ze względu na jego ukrywanie się w ciemności jego wygląd nie jest znany, jednak jego obecność miał potwierdzać dźwięk drapania pazurami o drewno[3], a także sapanie w ciemności. Chociaż jego wygląd pozostawał tajemnicą, pojawiały się różne teorie na ten temat. Najczęściej przedstawiono go jako potwora przypominającego niedźwiedzia z długimi szponami. Pojawiały się jednak teorie, że potwór jest amorficzny, a zmiennokształtność ułatwia mu ukrywanie się w cieniu i polowanie na swoje ofiary[2]. Sposobem odpędzenia bauka było światło i krzyki[1], gdyż ten nie lubił hałasu. Potwór miał się bać przede wszystkim światła naturalnego[3].
Wydawał dźwięk bau![1], którego polskim odpowiednikiem jest bu! – wyraz używany do straszenia[3].
Nazwa
[edytuj | edytuj kod]Możliwe, że potwór swoją nazwę zawdzięcza dźwiękowi bau, który miał wydawać[2]. Od nazwy tego mitycznego stworzenia pochodzi serbski czasownik bauljati określający niezdarny chód[1]. Określenie bauk było używane jako hipokorystyk dla określenia niedźwiedzia[1].
Słowa bauk używa się wobec określenia niektórych pająków i kosarzy, a także węża, lisa, wilka oraz innych zwierząt[1].
Geneza
[edytuj | edytuj kod]Z uwagi na liczne podobieństwa opisu bauka do niedźwiedzia przyjmuje się, że to właśnie te zwierzęta są w rzeczywistości mitycznym potworem. W Serbii zwierzęta te kiedyś występowały, jednak zostały wytępione, stąd możliwe, że przetrwały w legendach i folklorze[1][3]. Niedźwiedzi bano się, a więc strach mógł przetrwać także w ludowych podaniach jako ostrzeżenie przed tymi zwierzętami[1]. Jego „zdemonizowanie” mogło mieć na celu lepszy efekt w dotarciu do wyobraźni dzieci, które ostrzegano przed zagrożeniem ze strony niedźwiedzia[2].
W kulturze popularnej
[edytuj | edytuj kod]W grudniu 2024 roku ukazał się zwiastun gry Wiedźmin IV, w którym występował Bauk. Reżyser gry, Sebastian Kalemba, przekazał, że stworzenie ma zdolność wyczuwania strachu, za pomocą którego potrafi paraliżować, dzięki czemu jego ofiara staje się łatwym łupem i posiłkiem[4].
Tłumaczenia
[edytuj | edytuj kod]Jako bauk zostało przetłumaczone:
- słowo goblin w niektórych dziełach Tolkiena w tłumaczeniu Mary i Milana Milišić[5][3],
- angielskie słowo ogre (pol. ogr) w serbskim dubbingu w serii Shrek[6],
- boggart (w wersji polskiej bogin[7]) w chorwackiej wersji językowej serii Harry Potter[8][3],
- w tłumaczeniu Nikoli Pajvančića określenie the imp używane wobec Tyriona Lannistera w serii powieści Pieśń lodu i ognia[9][3].
Odpowiedniki w innych kulturach
[edytuj | edytuj kod]W wielu kulturach pojawiają się potwory służące do straszenia dzieci o zbliżonym opisie. Są to np. Boogeyman w krajach anglojęzycznych, hiszpański i latynoamerykański Coco czy polskie Bobo (w wersji śląskiej Bebok)[3].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f g h i БАУК, [w:] Špiro Kulišić , Srpski mitološki rečnik, 1970, s. 27 .
- ↑ a b c d Kamil Gołdowski , Kim jest Bauk z „Wiedźmina 4”? | Sławosław [online], 17 grudnia 2024 [dostęp 2025-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2025-03-23] (pol.).
- ↑ a b c d e f g h Wojtek, Bauk – czyli jak straszy się dzieci w Serbii [online], Gildia Tajemnic, 3 grudnia 2021 [dostęp 2025-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2025-03-23] (pol.).
- ↑ Simon Cardy , The Witcher 4: 12 Vital Trailer Details Revealed by CD Projekt Red [online], IGN, 13 grudnia 2024 [dostęp 2025-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2024-12-13] (ang.).
- ↑ J.R.R. Tolkien , Hobbit, Milan Milišić (tłum.), 1986, s. 67, ISBN 86-19-00897-8 .
- ↑ Šrek srećan zauvek [online], film.krstarica.com [dostęp 2025-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2012-04-13] .
- ↑ Bogin [online], hogsmeade.pl [dostęp 2025-03-23] [zarchiwizowane z adresu 2025-03-23] (pol.).
- ↑ B. Vujin , Viktorija Krombholc , High-voiced Dark Lords and Boggarts in drag: Feminine-coded villainy in the Harry Potter series, „Zbornik radova Filozofskog fakulteta u Prištini”, 49, 2019, s. 40, DOI: 10.5937/ZRFFP49-23058 .
- ↑ G.R.R. Martin , Igra prestola, Nikola Pajvančić (tłum.), Laguna, 2003, s. 37, ISBN 86-7436-099-8 .