Զամպիա

Զամպիա
Զամպիոյ դրօշը	Զինանշանը
;	;
Կը ներառնէ	Կենտրոնական նահանգ?, Copperbelt Province?, Eastern Province?, Luapula Province?, Lusaka Province?, Northern Province?, Northwestern Province?, Southern Province?, Արևմտյան պրովինցիա? եւ Muchinga Province?
Պետական լեզու	անգլերէն
Մայրաքաղաք	Լուզաքա
Օրէնսդիր մարմին	National Assembly?
Երկրի ղեկավար	Hakainde Hichilema?
Կառավարութեան ղեկավար	Edgar Lungu?
Ազգաբնակչութիւն	2009 նախահաշիվը 12,935,000
Օրհներգ	Stand and Sing of Zambia, Proud and Free?
Կարգախօս	One Zambia, One Nation
Հիմնադրուած է	24 Հոկտեմբեր 1964 թ.
Արժոյթ	Զամպիական կուաչա (ZMK)
Ժամային համակարգ	UTC+2 եւ Africa/Lusaka?
Հեռաձայնային համակարգ	+260
Համացանցի յղում	.zm?
Մարդկային ներուժի զարգացման թիւ	0,565
	statehouse.gov.zm

Զամպիա, որ Հիւսիսային Ռոտեզիոյ նախկին բրիտանական հոգատարութեան տակ է, կը գտնուի հարաւային Կեդրոնական Ափրիկէի մէջ, սահմանակից ունենալով հիւսիսէն՝ Քոնկոյի Հանրապետութիւնը եւ Թանզանիա, արեւելքէն՝ Մալաուի եւ Մոզամպիք, հարաւէն՝ Ռոտեզիա (հարաւային) եւ Պոցուանա, արեւմուտքէն՝ հարաւ-արեւմտեան Ափրիկէ եւ Անկոլա։

Հողը բարեբեր է եւ կան արօտավայրեր։

Գլխաւոր քաղաքներ

Գլխաւոր քաղաքներն են՝

Լուզաքա՝ մայրաքաղաք

Նտոլա

Քիթուէ

Պատմութիւն եւ Կառավարութիւն

Քրիստոնէութեան սկզբնական շրջաններուն, Զամպիա բնակավայրն էր հնդիկ գաղթականներու։ Արաբները հոն հաստատուիլ սկսան 740-էն։ 1888 - 1924 կառավարուեցաւ Բրիտանական Հարաւային Ափրիկէի ընկերութեան կողմէ, իսկ այդ թուականին բրիտանական կառավարութիւնը ստանձնեց երկրին ղեկը։

Բրիտանական հասարակապետութեան շրջագիծէն ներս, Զամպիա Հիւսիսային Ռոտեզիա անուան տակ մէկ երկիրն էր Նիասալանտի եւ Հարաւային Ռոտեզիոյ հետ կազմուած դաշնակցային պետութեան։ Սակայն բնիկները ընդդիմացան այդ վարչաձեւին։ Մ. Բրիտանիա չյաջողեցաւ իր կամքը պարտադրել եւ երկիրը անկախութիւն ստացաւ 24 Հոկտեմբեր 1964-ին։ Նախագահ ընտրուեցաւ Ազգայնական կուսակցութեան պետ Քենեթ Քաունտա։ Նախագահը կ'ընտրուի ժողովրդային ուղղակի քուէարկութեամբ։ Խորհրդարանը ունի 80 անդամ, որոնց 75-ը կ'ընտրուի ուղղակի քուէարկութեամբ, իսկ հինգը կը նշանակուին նախագահին կողմէ։

Սահմանադրութիւնը մասնաւոր տրամադրութիւն ունի հոն բնակող սպիտակամորթներուն համար։

Զամպիա անդամ է ՄԱԿին (1 Դեկտեմբեր 1964), Ափրիկէի Միութեան Կազմակերպութեան եւ Բրիտանական հասարակապետութեան։

Կը հետեւի չէզոք քաղաքականութեան։

Պաշտօնական լեզուն է պասուքոն, կը խօսուին անգլերէն եւ Ափրիկէնտերներու լեզուն, ինչպէս նաեւ պանթու բարբառներ։

Տնտեսական Պայմաններ

Գլխաւոր արտադրութիւնն է պղինձը, որով կը գրաւէ աշխարհի մէջ 3-րդ տեղը։ Ունի նաեւ զինկ, կապար, քոպալթ եւ մանկանէզ։ Որպէս երկրագործական արտադրութիւն, ունի ծխախոտ, եգիպտացորեն, կաղին։ Կան հարուստ անտառներ։ Բաղդատաբար դրացի երկիրներուն, Զամպիա հարուստ է, շնորհիւ իր պղինձին։

Պատկերասրահ

Բնակչութիւն

Բնակչութեան 1960-2022 թուականների վիճակագրություն

Տարի	Բնակչութիւն
1960	3 082 627 մարդ	^[4]
1961	3 173 662 մարդ	^[4]
1962	3 269 151 մարդ	^[4]
1963	3 368 961 մարդ	^[4]
1964	3 472 843 մարդ	^[4]
1965	3 580 708 մարդ	^[4]
1966	3 692 409 մարդ	^[4]
1967	3 808 277 մարդ	^[4]
1968	3 929 254 մարդ	^[4]
1969	4 056 584 մարդ	^[4]
1970	4 191 114 մարդ	^[4]
1971	4 333 234 մարդ	^[4]
1972	4 482 567 մարդ	^[4]
1973	4 638 227 մարդ	^[4]
1974	4 798 913 մարդ	^[4]

Տարի	Բնակչութիւն
1975	4 963 655 մարդ	^[4]
1976	5 131 916 մարդ	^[4]
1977	5 303 836 մարդ	^[4]
1978	5 479 897 մարդ	^[4]
1979	5 660 893 մարդ	^[4]
1980	5 847 241 մարդ	^[4]
1981	6 038 971 մարդ	^[4]
1982	6 235 352 մարդ	^[4]
1983	6 435 110 մարդ	^[4]
1984	6 636 560 մարդ	^[4]
1985	6 838 392 մարդ	^[4]
1986	7 040 796 մարդ	^[4]
1987	7 243 918 մարդ	^[4]
1988	7 446 478 մարդ	^[4]
1989	7 646 911 մարդ	^[4]

Տարի	Բնակչութիւն
1990	7 844 516 մարդ	^[4]
1991	8 038 236 մարդ	^[4]
1992	8 229 480 մարդ	^[4]
1993	8 423 058 մարդ	^[4]
1994	8 625 477 մարդ	^[4]
1995	8 841 338 մարդ	^[4]
1996	9 073 311 մարդ	^[4]
1997	9 320 089 մարդ	^[4]
1998	9 577 483 մարդ	^[4]
1999	9 839 179 մարդ	^[4]
2000	10 100 981 մարդ	^[4]
2001	10 362 137 մարդ	^[4]
2002	10 625 423 մարդ	^[4]
2003	10 894 519 մարդ	^[4]
2004	11 174 650 մարդ	^[4]

Տարի	Բնակչութիւն
2005	11 470 022 մարդ	^[4]
2006	11 781 612 մարդ	^[4]
2007	12 109 620 մարդ	^[4]
2008	12 456 527 մարդ	^[4]
2009	12 825 031 մարդ	^[4]
2010	13 216 985 մարդ	^[4]
2010	13 092 666 մարդ	^[5]
2011	13 633 796 մարդ	^[4]
2012	14 075 099 մարդ	^[4]
2012	14 309 466 մարդ	^[6]
2013	14 538 640 մարդ	^[4]
2017	17 094 130 մարդ	^[7]
2022	19 610 769 մարդ	^[8]

Արուեստ

Հինէն ի վեր Զամպիայի ժողովուրդներու կենցաղին մաս կազմած է երաժշտութիւնը։ Ցեղերու առաջնորդներն ունեցած են պալատական երաժիշտներ, նուագախումբեր, պարողներ։

1930 թուականին այստեղ ստեղծուած է նոր պար՝ «կալելէ»։ Որոշ ժամանակ անց այդ պարի ռիթմերն արդէն հանրածանօթ էին ողջ Ափրիկէիմէջ^[9]։

Աղբիւր

Երուանդ Մոնոֆարեան (1968), «Հանրագիտակ», Համազգայինի տպարան, Պէյրութ, էջ 101-103։

Ծանօթագրութիւններ

↑ 1 // (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2995157"></a>
↑ https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa
↑ Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a>
↑ ^4,00 ^4,01 ^4,02 ^4,03 ^4,04 ^4,05 ^4,06 ^4,07 ^4,08 ^4,09 ^4,10 ^4,11 ^4,12 ^4,13 ^4,14 ^4,15 ^4,16 ^4,17 ^4,18 ^4,19 ^4,20 ^4,21 ^4,22 ^4,23 ^4,24 ^4,25 ^4,26 ^4,27 ^4,28 ^4,29 ^4,30 ^4,31 ^4,32 ^4,33 ^4,34 ^4,35 ^4,36 ^4,37 ^4,38 ^4,39 ^4,40 ^4,41 ^4,42 ^4,43 ^4,44 ^4,45 ^4,46 ^4,47 ^4,48 ^4,49 ^4,50 ^4,51 ^4,52 ^4,53 Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>
↑ http://web.archive.org/web/20120121010214/http://www.zamstats.gov.zm/census.php
↑ http://www.zamstats.gov.zm/
↑ Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>
↑ https://www.zamstats.gov.zm/wp-content/uploads/2023/05/2022-Census-of-Population-and-Housing-Preliminary.pdf
↑ (հայերեն) Զամբիա, 2024-04-06, https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%AB%D5%A1, վերցված է 2025-02-17

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q7755"_data-entity-id="Q2995157">1_//_''(unspecified_title)''<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2995157"></a></div>-1] 1 // (unspecified title)
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2995157"></a>

[[https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa_https://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-2] ttps://data.iana.org/time-zones/tzdb-2021e/africa

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q10870555"_data-entity-id="Q1185686">[https://hdr.undp.org/data-center/human-development-index#/indicies/HDI_Human_Development_Report]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q161718|Միավորված_ազգերի_կազմակերպության_զարգացման_ծրագիր]],_2022.</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a></div>-3] Human Development Report — Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագիր, 2022.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q161718"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q1185686"></a>

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q21540096">Համաշխարհային_բանկի_տվյալների_բազա<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q7164|Համաշխարհային_Դրամատուն]].</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a></div>-4] 4,00 ^4,01 ^4,02 ^4,03 ^4,04 ^4,05 ^4,06 ^4,07 ^4,08 ^4,09 ^4,10 ^4,11 ^4,12 ^4,13 ^4,14 ^4,15 ^4,16 ^4,17 ^4,18 ^4,19 ^4,20 ^4,21 ^4,22 ^4,23 ^4,24 ^4,25 ^4,26 ^4,27 ^4,28 ^4,29 ^4,30 ^4,31 ^4,32 ^4,33 ^4,34 ^4,35 ^4,36 ^4,37 ^4,38 ^4,39 ^4,40 ^4,41 ^4,42 ^4,43 ^4,44 ^4,45 ^4,46 ^4,47 ^4,48 ^4,49 ^4,50 ^4,51 ^4,52 ^4,53 Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>

[[http://web.archive.org/web/20120121010214/http://www.zamstats.gov.zm/census.php_http://web.archive.org/web/20120121010214/http://www.zamstats.gov.zm/census.php]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-5] ttp://web.archive.org/web/20120121010214/http://www.zamstats.gov.zm/census.php

[[http://www.zamstats.gov.zm/_http://www.zamstats.gov.zm/]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-6] ttp://www.zamstats.gov.zm/

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q8513_citetype_Q27031827"_data-entity-id="Q21540096">[https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTL_Համաշխարհային_բանկի_տվյալների_բազա]<span_class="wef_low_priority_links">_—_[[:d:Q7164|Համաշխարհային_Դրամատուն]].</span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a></div>-7] Համաշխարհային բանկի տվյալների բազա — Համաշխարհային Դրամատուն.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q21540096"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q7164"></a>

[[https://www.zamstats.gov.zm/wp-content/uploads/2023/05/2022-Census-of-Population-and-Housing-Preliminary.pdf_https://www.zamstats.gov.zm/wp-content/uploads/2023/05/2022-Census-of-Population-and-Housing-Preliminary.pdf]<span_class="wef_low_priority_links"></span><div_style="display:none"></div>-8] ttps://www.zamstats.gov.zm/wp-content/uploads/2023/05/2022-Census-of-Population-and-Housing-Preliminary.pdf

[9] (հայերեն) Զամբիա, 2024-04-06, https://hy.wikipedia.org/wiki/%D4%B6%D5%A1%D5%B4%D5%A2%D5%AB%D5%A1, վերցված է 2025-02-17

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]