Bordèu

Bordèu; Bordeaux
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
	Lo Senh.
	Armas
	Armas
	Geografia fisica
Coordenadas	44° 50′ 16″ N, 0° 34′ 46″ O
Superfícia	49,36 km²
Altituds; · Maximala; · Mejana; · Minimala	; 42 m; 16 m; 1 m
	Geografia politica;
País	Guiana (Caplòc);
Parçan	La grava;
Estat	França;
Region; 75	Navèra Aquitània;
Departament; 33	Gironda ;
Arrondiment; 332	Bordèu;
Canton; 3399	Bordèu-1, 2, 3, 4, 5;
Intercom; 243300316	Bordèu Metropòli;
Cònsol	Pierre Hurmic (EE-LV) ; (2020-2026)
	Geografia umana
Populacion; Populacion totala; (2019)	260 958 ab. Evolucion de la populacion; 264 257 ab.
Densitat	4 935,7 ab./km²
	Autras informacions
Gentilici	bordalés, bordalesas; Bordelais en francés
Còde INSEE	33063
	http://www.bordeaux.fr

Non confondre amb Bordèus e Bordeaux.

Vila d'Occitània

Bordèu (en occitan ancian: Bordels, Bordeus o Bordelz^[1]^[2]; en francés: Bordeaux) es la capitala de Guiana, vila principau de Gasconha, atau com prefectura de Gironda e capitala de Nava Aquitània.

En 2020, la comuna de Bordèu qu’a ua populacion de 263 247 abitants^[3] per ua superfícia de 49,36 km². La soa devisa en latin qu’ei lilia sola regunt lunam, undas, castra, leonem.

La vila qu’ei coneishuda dens lo monde entièr peu vinhau, sustot despuish lo sègle xviii^au, qui estó un vertadèr atge d'aur. Bordèu qu’ei situat geograficament au ras de las Lanas de Gasconha.

Despuish junh de 2007, dab mei de 1 810 ectaras, qu’ei la mei grana vila protegida au monde dab l'inscripcion deu Pòrt de la Lua sus la lista deu patrimòni mondiau de l'UNESCO, per la soa unitat arquitecturau classica e neoclassica qui data deu sègle xviii^au e representa «un ensemble de bens culturaus e naturaus d'un interès excepcionau entà l'eretatge comun de l'umanitat».

Geografia

Bordèu qu’ei situat a l'oèst d'Occitània e qu’ei adaigada per Garona. Que i a 260 958 abitants dens la ciutat de Bordèu, e mei de 809 562 dens l'aglomeracion.

Après un periòde rapide de despoblament e d'importantas òbras de renovacion dens los quartièrs mei ancians, la populacion de la vila que s'ei estabilizada. A l'encòp, la zòna metropolitana que’s desvolopa a un ritme rapide, pr'amor d'ua hòrta expansion urbana qui's deu au hèit que los ostaus passan rarament dus o tres solèrs, e tanben dens las banlègas au ras deu centre vila.

Après abandonar un projècte de mètro automatic leugèr de tipe VAL (veïcul automatic leugèr), la vila que s'ei dotada d'un hialat de tram, inaugurat lo 21 de deceme de 2003. Ua de las particularitats qu’ei l'abséncia de catenari dens las zònas toristicas, puishque los trams e receben l’alimentacion electrica deu sòu.

Comunas confrontantas de **Bordèu**
Bruge, Lo Boscat, Aisinas	Blancahòrt	Bassens, Larmont
Merinhac		Senon
Peçac	Talança	Floirac, Begla

Demografia

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851
Evolucion demografica
104 676	91 652	92 219	89 202	99 062	98 705	104 686	125 520	130 927


1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896
149 928	162 750	194 241	194 055	215 140	221 305	240 582	252 415	256 906


1901	1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954
256 638	251 947	261 678	267 409	256 026	262 990	258 348	253 751	257 946


1962	1968	1975	1982	1990	1999	-	-	-
249 688	266 662	223 131	208 159	210 336	215 363	232 260^[4]	-	-

En 2019 la populacion qu’èra de 260958 abitants e la densitat de 5 286,83 ab/km².

Clima

Lo clima d'Aquitània qu’ei de tipe oceanic; a Bordèu los ivèrns que son doç e los estius cauds. Las plojas que son frequentas e repartidas tot lo long de l'annada dab 820 mm d’aiga e 150 jorns plojós per an.

Urbanisme

Bordèu qu’ei ua vila espandida, baisha e clara. Qu’ei caracterizada per davantaus classics suus cais e botigas que son ostalòts de pèira d’un o dus nivèus dab un casau.

Suu plan, que pòden véder enqüèra la ciutat romana. Los ostaus qu’estón remplaçats per bastiments mei recents. Qu’ei un rectangle orientat nòrd-sud l'èish màger deu quau, l'antic cardo, ei l'actuau Carrèra Senta Catarina dinc au Cors Victor Hugo. Dens lo sens èst-oèst, los decumani que corresponen a las carrèras deus Tres Conilhs, a la Pòrta Dijaus e au Cors de l'Intendéncia.

Aquera vila que s'estenè dinc au Mont Judaïc abans la construccion deus prumèrs barris.

Devath lo Gran Teatre, que i a las roeinas deus Pielars de Tutèla, un edifici ubèrt compausat d'ua colomnada qui èra vededera despuish l’arriu, la foncion de la quau ei desconeishuda.

Lo darrèr vestigi d'aquera epòca qu’ei lo Palais Galian: qu'ei çò qui demòra d'un anfiteatre de 15 000 espectators.

A l'Edat Mejana, tres edificis religiós qu’estón bastits a l’entorn de la vila: un site paleocrestian a l'oèst, on ei adara la basilica de Sent Seurin, ua glèisa au sud, lo site de la futura catedrau Sent Andriu e lo tresau qu'ei ua comunautat benedictina au sud-èst, on se tròba l'abadiau Senta Crotz.

Au sègle XIII^au la vila s'esten a l'entorn deu pòrt antic e enter los actuaus Cors Victor Hugo e Alsàcia Lorena. Ua navèra murralha qu’ei bastida, qui ensarra una trama urbana densa e tòrta.

Au sègle XIV^au, ua segonda cinta de barris que tempta d'enserrar los bastiments qui an desbordat dinc a l'actuau Plaça de la Victòria e dinc a l'abadia benedictina de Senta Crotz. Los Cors Pasteur e de la Marna que soslinhan aquera avançada.

Au sègle XV^au, Carles VII de França qu’ensarra la vila entre duas hortalessas, lo Fòrt deu Har e lo Castèth Trompeta. Aqueste que serà destrusit. Que s’i tròba uei la Plaça deus Quinconç.

Au sègle XVI^au, cap au nòrd, un barri d’enterpaus qu’ei bastit per negociants sus d’ancians terrens monastics: los Chartrons.

Aus sègles XVII^au e XVIII^au, que’s bastín los davantaus classics que vedem enqüèra uei. Los davants deus cais qu’estón bastits suus ancians barris: Gran Teâtre, Alèas de Tourny, Jardin Public.

Au sègle XIX^au qu’arribè lo tren, lo desvolopament deu barri de La Bastida sus l’arriba dreta, lo passatge de Garona per dus ponts, e l'espandida de la vila a l'oèst, cap aus baloards.

Au sègle XX^au, lo lac qu’estó cavat au nòrd on ei bastida la hèira internacionau. Au sud, que i a dus ponts de mei qui travèrsan l’arriu. Barris naus que sòrten de tèrra : lo Gran Parc, Meriadeck au centre. Las facultats que dèishan la vila entà anar suu domeni universitari de Talença, e la populacion qu’aumenta dens las comunas a l'entorn.

Au sègle XXI^au, la comuna qu’a profieitat deu tram tà unificar la vila e favorizar la circulacion. Los batèus n’arriban pas mei aus cais, qui son tornats aus pescaires. L'arribada deu TGV qu’estó l'lo parat d’arreviscolar lo barri au sud de la gara Sent Joan, on se mesclan burèus e abitacions.

Transpòrts

Estradas

La vila qu’ei desservida per las autorotas :

A10 cap a París
A89 cap a Peireguers, Lemòtges, Briva e Clarmont d'Auvèrnhe
A62 cap a Tolosa
A65 cap a Lo Mont de Marsan e Pau
A63 cap a Baiona e Espanha.

Aqueras autorotas que son ligadas a la rocada A630, qui contorneja Bordèu, çò qui pòt explicar que sii sovent encombrada.

Vias herradas

Las granas linhas de camin de hèr qu’arriban a la gara Sent Joan. La ligason de TGV que rend possible de religar París en 2 h a la fin de 2016.

Nantas qu’ei a 4 h de tren, Tolosa e Pau a 2 h 10, Biarritz a 2 h.

Lo hialat de TER qu'arreliga las vilas de la region.

Passatges de Garona

Ponts rotèrs

Ponts ferroviaris

Palanca Sent-Joan
Pont ferroviari de Bordèu

Ligasons aerianas

L'aeropòrt internacionau de Bordèu Merinhac qu’arcuelh lo trafic de passatgèrs e de mercaderias.

Tram e bus

Lo hialat TBC (Tram e Bus de la Commmunautat) qu’ei compausat de:

3 linhas de tram (A, B e C)
65 linhas de bus.

Aqueth hialat qu’arreliga las 27 comunas de la CUB de 5 òras a l’ua òra deu matin.

Bicicleta

Un sistèma de bicicletas en libre servici, lo VCUB, qu’ei en servici suu territòri de la CUB.

Istòria

Originas e fondacion

Sus l’arriba esquèrra de Garona, a 100 km de la boca deu fluvi, ua terrassa de grava de la plana landesa que dauneja los palús e devara sus la boca d'un arriu, la Devesa.

Lo site qu’ei lo crotzament de duas vias comerciaus fluviau e terrèstra.

Las purmèras traças d'ua aglomeracion sus l’arriba esquèrra de Devesa que datan deu sègle VI^au abans J. C. Aquera comunautat protoïstorica que vadó Burdigala, fondada au sègle I^èr abans J. C. peus Bituriges Vivisques, un pòble gallés desplaçat per l'Empèri roman. Un estudi numismatic que confirma la parentat enter las populacions gallesas de Berrí e deu bordalés, çò qui implica los Bituriges que s’installèn sus aqueth site après la conquista de Cesar.

Periòde roman^[5]

Au començament deu sègle I^èr, lo geografe Strabon^[6] que descriu Burdigala com un simple comptader de comèrci. Pendent lo regne de l'emperador Vespasian, en 70, la vila que vadó lo capdulh administratiu de la província romana d'Aquitània. Que coneishó un periòde de prosperitat pendent la dinastia deus Sevères (193-235), e qu’estó dotada de monuments com lo fòrum dab los Pielars de Tutèla e lo palais Galian, un amfiteatre on cabèn 20 000 personas. Pr’amor de l'aumentacion deu trafic, que bastín un pòrt interior e la vila que s'espandí entà arcuélher ua populacion de 20 000 abitants. Enter 278 e 290, que bastín embarris de nau mètres de hautor entà emparar la vila de las invasions barbaras. Après aqueras invasions, Burdigala qu’avè haut o baish 15 000 abitants.

La vila que patí invasions barbaras nombrosas, e en 260, un empèri de Gàllia secessionista qu'estó proclamat, centrat purmèr sus Colonha puish sus Burdigala. Tetricus, governador d'Aquitània, qu’estó proclamat emperador en 270 e que demorè au poder dinc e Gàllia e tornèssi dens l'Empèri roman en 274^[7]. Ausòni^[8], vadut a Burdigala en 309, qu'èra un retorician e poèta celèbre. Que deishè la vila entà ensenhar la retorica a la cort imperiau puish que tornè tà Bordèu a la fin de la soa vita. Après los tribulòcis deu sègle III^au, Bordèu que's dotè d'un embarri fortificat en 310 dab quate pòrtas, au demiei de las quau la Porta Navigera qui balhava la possibilitat aus batèus de passar tà Garona.

De l'Edat Mejana a la Renaishença

Au començament deu sègle V^au, Bordèu qu'estó aucupat peus visigòts. Los francs de Clodovèu que’u s'apoderan après la batalha de Volhèc en 507. La vila qu'estó disputada o escambiada mantun còp enter los reis merovingians. Los vascons, qui passèn los Pirenèus, qu'arribèn sus l’arriba sud de Garona cap a 578 : los reis francs que devón har ua marca, ua zòna de proteccion, entà’us contiéner^[9].

A la fin deu sègle VII^au, Bordèu que hasó partida deu ducat d'Aquitània. En 732, qu’estó pilhat per las tropas deu generau arabe Abd ar-Rahman^[10]. A la fin de 847, ua benda miada peu cap viking Hasting que’n hasó lo sièti e que sacamandegè la vila . En 855, Bordèu qu'estó pilhat peu segond còp peus vikings^[11].

Deu sègle X^au au sègle XII^au, Bordèu qu’èra enqüèra dens lo ducat d'Aquitània, mes qu’avè un ròtle segondari dens las lutas enter los comtes de Peitieus e de Tolosa^[12]. Au sègle XII^au, la vila que s'agrandí e de navèths embarris qu’estón bastits entà emparar los quartièrs navèths au sègle XIII^au puish los navèths estrems au sègle XIV^au (Senta Crotz, Senta Eulalia, Sent Miquèu).

En 1152, Alienòr, duquessa d'Aquitània, que’s maridè dab Enric II Plantagenêt qui n'èra pas enqüèra, lavetz, rei d'Anglatèrra, mes solament comte d'Anjau e deu Maine. Bordèu n'estó pas jamei anglés : qu’ei lo duc d’Aquitània qui vadó rei d’Anglatèrra. Aquitània qu'èra en union personau dab lo reiaume d'Anglatèrra mes un aumenatge qu’èra devut au rei de França. Qu'estó disputat dens las guèrras qui opausèn los reis de França e d'Anglatèrra : aucupat per Felip IV de França de 1294 a 1303, que’s revoltè contra los francés qui’u devón tornar au rei d'Anglatèrra^[13]. Pendent la guèrra de Cent Ans, Edoard III d'Anglatèrra que refusè de dar aumenatge au rei de França : Bordèu, fidèu au rei d'Anglatèrra, qu'estó assetjat shens escaduda per Felip VI de 1337 a 1340. Los bordalés que dèn tanben ua flòta de cinquanta batèus entà har partir los francés de Liborna^[14]. La pèsta negra qu’interrompó los combats en 1348 mes que’s tornèn aviar arron. Lo hilh ainat d'Edoard III, Edoard de Woodstock, lo « Prince Negre », qu’avó residéncia a Bordèu e que miè cavaucadas devastadoras contra las tèrras francesas en 1355 e 1356. Après la victòria de Peitieus, lo Prince Negre que regnè en prince sobiran e qu'instaurè lo purmèr parlament de Bordèu en 1362. Lo son hilh, qui regnè sus Anglatèrra e Aquitània, qu'estó aperat « Ricard de Bordèu »^[15].

En 1377, Bordèu que resistí a ua armada francesa comandada per Bertrand du Guesclin. En 1400, que s’arrevendí contra lo rei d'Anglatèrra Enric IV qui avè acaçat e dilhèu hèit assassinar Ricard II « de Bordèu ». En 1406-1407, ua flòta bordalesa que cacè los francés de Gironda e que'us obliguè a abandonar los siètis de Blaia e Borg. En 1416, los bordalés qu'acceptèn de dar aumenatge a Enric V, lo hilh de l'usurpaire Enric IV, mes que conservèn la lor autonomia^[16]. Pèir Berland, arquevesque de Bordèu de 1430 a 1456, que s'opausè a la conquista de la vila per las tropas deu rei de França.

Après benalèjas de totas, la reddicion de Bordèu e la des·hèita de Castilhon en 1453 que placèn la vila devath l'autoritat deu rei de França : los bordalés que's devón resignar a ua autoritat qui ne’us agradava pas guaire e qui amiè, dens los actes oficiaus, a remplaçar lo gascon peu francés.

Carles VII que decidí en 1459 de har de Bordèu ua vila reiau e d'i har edificar mantua hortalessa, lo fòrt deu Har^[17] entà deféner la vila de las atacas qui vienèn deu sud e de l'oèst, e lo castèth Trompeta entà l’emparar deu costat de Garona. En 1470, lo fòrt deu Har que vadó la residéncia de Charles de Valois, nomat duc de Guiana peu son hrair Loís IX, rei de França. Lo castèth, vadut lo sièti d'ua cort brilhanta, que coneishó ua corta epòca d'esplendor dinc au decès deu duc qui s’i morí lo 24 de mai de 1472.

De la Renaishença au sègle de las Lutz (deu sègle XV^au au sègle XVIII^au)

L'integracion de Bordèu au reiaume de França qu'estó mercada per resisténcias, sustot contra l'introduccion de la fiscalitat reiau. En 1548, ua susmauta qu'esclatè contra l'impòst, çò qui entrainè ua repression sevèra. Lo massacre de la Sent Bertomiu en 1572 qu'avó lòc tanben a Bordèu ; enter 200 e 300 protestants que perín^[18]. Pendent las guèrras de religion, Miquèu de Montanha qu'estó purmèr cònsol de la vila, de 1581 a 1585.

Bordèu que coneishó un periòde de prosperitat deu miei deu sègle XVII^au dinc a la Revolucion francesa, mercés au son pòrt qui vadó lo purmèr deu reiaume. Lo comèrci deus negres que's desvolopè, çò qui enriquí los negociants bordalés^[19]. Las guèrras de Succession d'Àustria (1742-1748), de Sèt Ans (1756-1763) e d'Independéncia deus Estats Units (1775-1783) qu'interrompón temporàriament lo comèrci, mes aqueste que’s tornè aviar lèu après cada conflicte. Los negrièrs que beneficiavan de mesuras d'encoratjament de l'Estat, com exempcions fiscaus e incitacions financèras. Autanlèu arribat a París en 1791, lo deputat bordalés Armand Gensonné que s'inscrivó a la Societat deus amics deus negres, qui avè per mira d'obtiéner l'egalitat enter los òmis blancs e los òmis de color libres. En 1794, la hèsta de l'abolicion de l'esclavatge qu'estó celebrada a Bordèu^[20]. En 1804, l’independéncia de Haïti que marquè ua virada entau comèrci maritime bordalés pr’amor lo comèrci deus negres que vadè mensh rentable e mei perilhós^[21].

Pendent lo periòde de las Lutz e de la Revolucion, Bordèu que coneishó ua prosperitat grana e de nombrós amainatjaments urbans. Los arquevesques, intendents e governaires qu’emberogín la vila, qu'assequèn los marescs e qu'amainatgèn los ancians embarris. Los intendents Claude Boucher e Louis-Urbain Aubert de Tourny qu’avón un ròtle important en aqueras transformacions, comparablas a las hèitas peu baron Haussmann a París un sègle mei tard. L'arquitècte André Portier^[22] que bastí arcs de triomfe majestuós en plaça de las ancianas pòrtas fortificadas, mentre que Victor Louis e concebó un opèra tà la vila. A la demanda de Tourny, Ange-Jacques Gabriel, arquitècte de Loís XV, que creè lo Jardin public^[23]. Gabriel que bastí tanben la plaça de la Borsa, aperada lavetz plaça Reiau, qui vadó la veirina de la vila. Bordèu que vadó un centre europèu de las Lutz, dab Montesquiu com precursor.

De la Revolucion au sègle XX^au

Totun, las guèrras de la Revolucion e de l'Empèri que hasón parciaument har arrèrpè au comèrci bordalés. Napoleon qu'ordonè en 1810 la construccion deu pont de Pèira entà facilitar la progression de las tropas de cap tà Espanha, çò qui afectè los obradors navaus de Bordèu. La vila que paguè contribucions pesugas entà finançar las campanhas militaras e qu'arcuelhó los nafrats de guèrra dens los espitaus. En 1814, de cap a las des·hèitas deus manescaus de Napoleon en Espanha, lo purmèr cònsol Jean-Baptiste Lynch que's raliè a Loís XVIII, çò qui hasó de Bordèu la purmèra vila de França a proclamar la Restauracion^[24].

Après las guèrras napoleonianas, Bordèu que's transformè pendent la Restauracion dab la demolicion deu castèth Trompeta en 1816. Qu’estó remplaçat per la plaça deus Quinconcis. Lo pont de Pèira qu'estó acabat en 1822, e l'Enterpaus Lainé, bastit ad aqueth moment, qu’ei ua marca de l'arquitectura portuària deu sègle XIX^au. L'espitau Sent Andrèu que tornè estar bastit en 1829. Lo comèrci deus negres que s’acabè a Bordèu en 1826. L'abolicion que data en 1848^[25]. La vila que s'espandí cap a l'oèst dab la construccion d’ostalets baishs (qui èran enter lo sègle XV^au e lo sègle XVIII^au taus mercadèrs e mestieraus) e la modernizacion deus baloards.

Lo desvolopament ferroviari que comencè en 1841 dab la purmèra linha enter Bordèu e La Tèsta. En 1852, la linha Bordèu-Engolesme que religuè Bordèu a París. La gara Sent Joan qu'estó bastida en 1855, seguida peu camin de hèr de cinta e la gara deu Medòc^[26]. En 1858, lo purmèr sistèma d'adduccion d'aiga qu'estó inaugurat.

Pendent la guèrra franco-alemanda de 1870, Léon Gambetta que formè un governament de la Defensa nacionau a Bordèu. En 1940, pendent la Segonda Guèrra mondiau, Bordèu qu'arcuelhó lo governament francés.

Lenga

Article principal : Bordalés (parlar).

A Bordèu que s’i parlava ua fòrma septentrionau deu dialècte gascon, uei en via de despareishuda. A l'entrada deu sègle XIX^au, lo gascon que dominava dens la lenga deu pòble.

Administracion

Cantons

Bordèu qu’ei dividit en 5 cantons despuish 2015 (8 abans).

Lista deus purmèrs cònsols màgers

Lista deus purmèrs cònsols màgers successius
Periòde		Identitat	Etiqueta	Qualitat
3 de julhet 2020	(2026)	Pierre Hurmic	EELV	avocat
7 de març 2019	2020	Nicolas Florian	UMP, LR	cargat de gestion evenemenciau
2006	2019	Alain Juppé	UMP, LR
2004	2006	Hugues Martin
1995	2004	Alain Juppé
1947	1995	Jacques Chaban-Delmas
1944	1947	Jean-Fernand Audeguil
1925	1944	Adrien Marquet
1919	1925	Fernand Philippart
1912	1919	Charles Gruet
1908	1912	Jean Bouche
1904	1908	Alfred Daney
1900	1904	Paul-Louis Lande
1896	1900	Camille Cousteau
1892	1896	Alfred Daney
1888	1892	Adrien Baysselance
1884	1888	Alfred Daney
1878	1884	Albert Brandenburg
1876	1878	Émile Fourcand
1874	1876	Charles de Pelleport-Burète
1870	1874	Émile Fourcand
1867	1870	Alexandre de Bethmann
1863	1867	Guillaume-Henri Brochon
1860	1863	Pierre Castéja
1849	1860	Antoine Gautier
1848	1849	Gustave Curé
1848	1848	Jean-Baptiste Basilide Billaudel
1842	1848	Lodi-Martin Duffour-Dubergier
1842	1842	Pierre de Pelleport
1838	1842	David Johnston
1831	1838	Joseph-Thomas Brun
	1831
Totas las donadas non son pas encara conegudas.

Ensenhament superior e recèrca

Bordèu qu’ei lo sièti de l'academia de Bordèu qui compren cinc departaments.

Bordèu qu’ei la 6^au vila universitària francesa après París, Lion, Tolosa, Lilla e Marselha^[27]. La vila qu’arcuelh 77 216 estudiants dens las soas universitats e granas escòlas. La màger part deus ensenhaments que’s hèn suu domeni universitari de Peçac Talença Gradinhan, lo campus màger d'Euròpa, manca los estudis medicaus qui’s hèn a costat deu CHU, las sciéncias de l'òmi qui son plaça de la Victòria e los estudis de gestion.

A Bordèu que i a quate universitats dens quate domenis de competéncias :

l'Universitat de Bordèu I : sciéncias e tecnologias.
l'Universitat de Bordèu II : medecina, sciéncias de l'òmi, espòrt e enologia.
l'Universitat de Bordèu III : sciéncias umanas, letras en lengas.
l'Universitat de Bordèu IV : dret, sciéncias politicas, sciéncias economicas, sciéncias sociaus, sciéncias de gestion e management.

Que i a tanben establiments publics d'ensenhament superior :

L'Escòla Nacionau de la Magistratura.
Arts e Mestièrs ParisTech (ENSAM).
École spéciale de mécanique et d'électricité (ESME Sudria).
L'Escòla Nacionau Superiora de Sciéncias Agronomicas de Bordèu Aquitània Bordèu sciéncias agro, ancianament ENITA.
L'Escòla Nacionau Superiora d'Arquitectura e de Paisatge de Bordèu (ENSAPBx).
L'Institut d'Estudis Politics de Bordèu (IEP).
L'Escòla Nacionau Superiora de Cognitica (ENSC)
L'Escòla Nacionau Superiora en Environament Georessorças e Engenheria deu Desvolopament durable (ENSEGID), creada en 2011.
L'Escòla Nacionau Superiora d'Electronica, Informatica, Telecomunicacions, Matematicas e Mecanica de Bordèu (ENSEIRB-MATMECA).
L'Escòla Nacionau Superiora de Tecnologia de las Biomoleculas de Bordèu (ENSTBB).
L'Escòla Nacionau Superiora de Quimia, Biologia e Fisica de Bordèu (ENSCBP), gessida de la fusion de l'ENSCPB e de l'ISTAB.

Economia

L'economia màger de Bordèu qu’ei la viticultura. Bordèu qu’ei la capitala deu vin dab ua chifra d'ahar de 14,5 miliards d'euros. L'industria qu’emplega 28 000 personas a Bordèu, de las quaus 16 000 e trabalhan dens lo sector de la husta e deu papèr.

Lo caumatge a Bordèu qu’ei deu 8,8 %.

Cultura

Lo Pòrt de la Lua que hè partida de la lista deu Patrimòni Mondiau de l'umanitat.

Teatre

Las salas

Opéra National de Bordeaux, Grand-Théâtre -> Tram A/Grand Théâtre.
Théâtre Trianon, 6 carrièra Franklin
Théâtre Femina, 10 carrièra de Grassi
Comédie Gallien, 20 carrièra Rolland
Théâtre national de Bordeaux en Aquitaine (TNBA), 3 plaça Pierre Renaudel -> Tram C/Sainte Croix.
Café Théâtre des Beaux Arts, 2 carrièra Beaux Arts
Théâtre Onyx, 13 carrièra Fernand Philippart -> Tram C/Place de la Bourse.
Théâtre des Salinières, 4 carrièra Buhan -> Tram B/Place du Palais.
Enchântier Théâtre, 37 carrièra de la Fusteria (Fusterie) -> Tram C/Saint Michel.
Glob théâtre,
La Lucarne, 49 carrièra Carpentèira (Carpenteyre) -> Tram C/Saint Michel.
Théâtre du Pont Tournant
Espace Médoquine

Patrimòni

Bastiments e lòcs publics remarcables

Plaça de la Borsa
Plaça deus Quinconcis
Colona deus Girondins
Gran Teatre
Palais Rohan
Plaça de la Victòria (ancianament d'Aquitània)
Pòrta Calhau
Tor Sent Ilègi (Grosse Cloche)
Pòrtas Dijaus, de la Moneda, d'Aquitània
Gara Sent Joan
Alèas de Tourny
Anciana gara d'Orleans
Bacins a flòt
Anciana basa sosmarina
Jardin public
Parc bordalés

Bastiments religiós

Catedrau Sent Andriu
Tor Pèir Berland
Basilica Sent Miquèu (e la Flècha)
Basilica Sent Seurin
Abadiau Senta Crotz
Glèisa Nosta Dauna : edifici barròc
Glèisa Senta Eulàlia^[28]
Glèisa Sent Bruno
Glèisa Sent Pèir
Glèisa Sent Pau-Sent Francés Xavièr (Dominicans)
Glèisa Sent Loís
Capèra de la Magdalena (cors Pasteur)
Glèisa Senta Maria de la Bastida
Glèisa Nosta Dauna deu Cipressat
Glèisa Sent Marçau
Glèisa Sent Nicolàs
Glèisa Sent Amand de Cauderan
Glèisa deu Còr Sacrat
Ancianas glèisas Sent Remèsi e Sent Progèit
Granda Sinagòga de Bordèu

Musèus

Musèu d'Aquitània (Musée d'Aquitaine)
Musèu de las Bèras Arts (Musée des Beaux Arts)
Musèu d'Art Contemporanèu (Musée d'Art Contemporain)
Musèu d'Art decoratiu (Musée d'Art décoratif)
Musèu de las Doanas (Musée des Douanes)
Musèu Goupil
Centre Jean Moulin
Cap Sciences

Espòrt

Equipas de nivèu nacionau

Fotbòl : Girondins de Bordeaux
Rugbi de XV : Union Bordeaux Bègles
Andbòl : Girondins de Bordeaux HBC
Basquetbòl : JSA Bordeaux

Personas celèbras ligadas a Bordèu

Personas celèbras vadudas a Bordèu

Ricard II d'Anglatèrra, rei d'Anglatèrra e duc d'Aquitània.
Carle Vernet, pintre.
Mèste Verdièr, escrivan e poèta.
Franz Schrader, geografe alpinista e pintre.
Jules Ladoumègue, atlèta de miei hons.
Jean Anouilh, autor dramatic.
René Clément, cineasta.
Danielle Darrieux, actritz.
Edouard Molinaro, cineasta.
Marcèu Amont, cantaire.
Boris Cyrulnik, psicològue.
Lucenzo, cantaire francés e portugués

Personas celèbras ligadas a Bordèu

Ausòni, poèta latin.
Pèir Berland, arquevesque.
Miquèu de Montanha, escrivan, filosòfe e purmèr cònsol de Bordèu.
Montesquieu, escrivan e pensaire.
Camille Jullian, istorian.
Aristides de Sousa Mendes, diplomata portugués.

Eraldica


	«De golas ; a la Gròssa Campana obèrta, festonada e aparedada de sable e somada d'un leopard d'aur ; a la mar d'azur, ondejada de sable e d'argent, cargada d'un creishent tanben d'argent ; au cap d'azur, semiat de França.»

Embessonatges

Nòtas e referéncias

Wikimedia Commons prepausa de documents multimèdia liures sus Bordèu.

↑ «Bordels, Bordeus». Equipa projècte Talamus, Edicion critica numerica del manuscrit AA9 dels Archius municipals de Montpelhièr dit lo Pichòt Talamus. Universitat Pau Valèri-Montpelhièr III.
↑ Scrivner, Olga; Kübler, Sandra; Vance, Barbara; Beuerlein, Eric. «Le Roman de Flamenca Corpus» (en occitan).
↑ «INSEE» (en francés).
↑ «Résultats du récensement de la population - 2006». INSEE.
↑ https://www.cityzeum.com/ar/l-histoire-de-bordeaux-dans-ses-grandes-lignes
↑ Patrick Counillon, Strabon, Bourdigala et l’Aquitaine, Aquitania : une revue inter-régionale d'archéologie, 2008. https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2008_num_24_1_912
↑ Histoire de Bordeaux, https://www.visites-p.net/ville-histoire/bordeaux-histoire-guilbert-01.html
↑ Philippe Cloutet, Histoire de Bordeaux de l'Antiquité à nos jours : Ausone. https://www.aquitaineonline.com/actualites-en-aquitaine/bordeaux-metropole/8578-histoire-de-bordeaux-de-l-antiquite-a-nos-jours-ausone.html
↑ Jacques Boussard, L'Ouest du royaume franc aux VII^e et VIII^e siècles, Journal des savants,‎ 1973, p. 3-7.
↑ Abd er-Rahman contre Charles Martel. La véritable histoire de la bataille de Poitiers https://www.histoire-immigration.fr/abd-er-rahman-contre-charles-martel-la-veritable-histoire-de-la-bataille-de-poitiers
↑ Régis Boyer, Les Vikings : histoire, mythes, dictionnaire, R. Laffont, 2008, p. 19 (ISBN 2221106318).
↑ Gérard Pradalié, Les comtes de Toulouse et l’Aquitaine (IXe-XIIe siècles), Annales du Midi : revue archéologique, historique et philologique de la France méridionale, 2005 (consulté le 20 décembre 2021), p. 5-23. https://www.persee.fr/doc/anami_0003-4398_2005_num_117_249_7072
↑ André Desforges et al., Histoire des maires de Bordeaux, Les Dossiers d'Aquitaine, 2008, p. 67-74. https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.google.fr%2Fbooks%2Fedition%2FHistoire_des_maires_de_Bordeaux%2F5jKEwJlVhCAC%3Fhl%3Dfr%26gbpv%3D1%26dq%3DPrince%2Bnoir%2C%2BBordeaux%26pg%3DPA87%26printsec%3Dfrontcover#federation=archive.wikiwix.com&tab=url
↑ André Desforges et al., Histoire des maires de Bordeaux, Les Dossiers d'Aquitaine, 2008, p. 79-84. https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.google.fr%2Fbooks%2Fedition%2FHistoire_des_maires_de_Bordeaux%2F5jKEwJlVhCAC%3Fhl%3Dfr%26gbpv%3D1%26dq%3DPrince%2Bnoir%2C%2BBordeaux%26pg%3DPA87%26printsec%3Dfrontcover#federation=archive.wikiwix.com&tab=url
↑ André Desforges et al., Histoire des maires de Bordeaux, Les Dossiers d'Aquitaine, 2008, p. 85-96. https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.google.fr%2Fbooks%2Fedition%2FHistoire_des_maires_de_Bordeaux%2F5jKEwJlVhCAC%3Fhl%3Dfr%26gbpv%3D1%26dq%3DPrince%2Bnoir%2C%2BBordeaux%26pg%3DPA87%26printsec%3Dfrontcover#federation=archive.wikiwix.com&tab=url
↑ Dossiers d'Aquitaine, Histoire des maires de Bordeaux, Bordeaux, Dossiers d'Aquitaine, 21 novembre 2008, 523 p. https://books.google.fr/books?id=5jKEwJlVhCAC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false
↑ Dominique Mirassou, Un mystérieux édifice bordelais, Le fort du Hâ, palais devenu prison…, sus Bordeaux Gazette. https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.bordeaux-gazette.com%2Fun-mysterieux-edifice-bordelais-le-fort-du-ha-palais-devenu-prison.html#federation=archive.wikiwix.com&tab=url
↑ Pierre Miquel, Les Guerres de religion, Paris, Fayard, 1980, 596 p.
↑ Eric Saugera, Bordeaux port négrier (XVIIe-XIXe siècles), KARTHALA Editions, 2002, 384 p.
↑ Caroline Crouin, Étude scénographique des fêtes en faveur de l'abolition de l'esclavage en France (février - juillet 1794), Annales historiques de la Révolution française, vol. 339, n^o 1,‎ 2005, p. 55-77. https://www.persee.fr/doc/ahrf_0003-4436_2005_num_339_1_2752
↑ François Hubert, Christian Block et Jacques de Cauna, Bordeaux au XVIIIe siècle: Le commerce atlantique et l'esclavage, Bordeaux/33-Mérignac, Le Festin, 2018, 205 p.
↑ Renée Leulier, L’architecte André Portier (1702-1770) et l’art rocaille à Bordeaux. https://pariset.hypotheses.org/1990
↑ Bordeaux, porte océane (1715 - 1793). https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.bordeaux.fr%2Fp7097%2Fbordeaux-porte-oceane-1715-1793#federation=archive.wikiwix.com&tab=url
↑ André Desforges et al., Histoire des maires de Bordeaux, Les Dossiers d'Aquitaine, 2008, p. 281-284. https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.google.fr%2Fbooks%2Fedition%2FHistoire_des_maires_de_Bordeaux%2F5jKEwJlVhCAC%3Fhl%3Dfr%26gbpv%3D1%26dq%3Dlynch%2C%2Bbordeaux%26pg%3DPA281%26printsec%3Dfrontcover#federation=archive.wikiwix.com&tab=url
↑ Butel, Paul., Les négociants bordelais, l'Europe et les îles au XVIII^e siècle, Paris, Aubier, 1996, 427 p.
↑ Bordeaux : la gare Saint-Jean et son histoire, départ et terminus depuis 114 ans. https://www.sudouest.fr/economie/transports/bordeaux-la-gare-saint-jean-et-son-histoire-depart-et-terminus-depuis-114-ans-9319492.php
↑ (fr) Atlas régional des effectifs d'étudiants 2007-2008 PDF (56,9 Mo)
↑ I tròban una placa damb inscripcions en gascon medievau.

Portau de Guiana

[1] «Bordels, Bordeus». Equipa projècte Talamus, Edicion critica numerica del manuscrit AA9 dels Archius municipals de Montpelhièr dit lo Pichòt Talamus. Universitat Pau Valèri-Montpelhièr III.

[2] Scrivner, Olga; Kübler, Sandra; Vance, Barbara; Beuerlein, Eric. «Le Roman de Flamenca Corpus» (en occitan).

[3] «INSEE» (en francés).

[4] «Résultats du récensement de la population - 2006». INSEE.

[5] ttps://www.cityzeum.com/ar/l-histoire-de-bordeaux-dans-ses-grandes-lignes

[6] Patrick Counillon, Strabon, Bourdigala et l’Aquitaine, Aquitania : une revue inter-régionale d'archéologie, 2008. https://www.persee.fr/doc/aquit_0758-9670_2008_num_24_1_912

[7] Histoire de Bordeaux, https://www.visites-p.net/ville-histoire/bordeaux-histoire-guilbert-01.html

[8] Philippe Cloutet, Histoire de Bordeaux de l'Antiquité à nos jours : Ausone. https://www.aquitaineonline.com/actualites-en-aquitaine/bordeaux-metropole/8578-histoire-de-bordeaux-de-l-antiquite-a-nos-jours-ausone.html

[9] Jacques Boussard, L'Ouest du royaume franc aux VII^e et VIII^e siècles, Journal des savants,‎ 1973, p. 3-7.

[10] Abd er-Rahman contre Charles Martel. La véritable histoire de la bataille de Poitiers https://www.histoire-immigration.fr/abd-er-rahman-contre-charles-martel-la-veritable-histoire-de-la-bataille-de-poitiers

[11] Régis Boyer, Les Vikings : histoire, mythes, dictionnaire, R. Laffont, 2008, p. 19 (ISBN 2221106318).

[12] Gérard Pradalié, Les comtes de Toulouse et l’Aquitaine (IXe-XIIe siècles), Annales du Midi : revue archéologique, historique et philologique de la France méridionale, 2005 (consulté le 20 décembre 2021), p. 5-23. https://www.persee.fr/doc/anami_0003-4398_2005_num_117_249_7072

[13] André Desforges et al., Histoire des maires de Bordeaux, Les Dossiers d'Aquitaine, 2008, p. 67-74. https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.google.fr%2Fbooks%2Fedition%2FHistoire_des_maires_de_Bordeaux%2F5jKEwJlVhCAC%3Fhl%3Dfr%26gbpv%3D1%26dq%3DPrince%2Bnoir%2C%2BBordeaux%26pg%3DPA87%26printsec%3Dfrontcover#federation=archive.wikiwix.com&tab=url

[14] André Desforges et al., Histoire des maires de Bordeaux, Les Dossiers d'Aquitaine, 2008, p. 79-84. https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.google.fr%2Fbooks%2Fedition%2FHistoire_des_maires_de_Bordeaux%2F5jKEwJlVhCAC%3Fhl%3Dfr%26gbpv%3D1%26dq%3DPrince%2Bnoir%2C%2BBordeaux%26pg%3DPA87%26printsec%3Dfrontcover#federation=archive.wikiwix.com&tab=url

[15] André Desforges et al., Histoire des maires de Bordeaux, Les Dossiers d'Aquitaine, 2008, p. 85-96. https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.google.fr%2Fbooks%2Fedition%2FHistoire_des_maires_de_Bordeaux%2F5jKEwJlVhCAC%3Fhl%3Dfr%26gbpv%3D1%26dq%3DPrince%2Bnoir%2C%2BBordeaux%26pg%3DPA87%26printsec%3Dfrontcover#federation=archive.wikiwix.com&tab=url

[16] Dossiers d'Aquitaine, Histoire des maires de Bordeaux, Bordeaux, Dossiers d'Aquitaine, 21 novembre 2008, 523 p. https://books.google.fr/books?id=5jKEwJlVhCAC&printsec=frontcover&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false

[17] Dominique Mirassou, Un mystérieux édifice bordelais, Le fort du Hâ, palais devenu prison…, sus Bordeaux Gazette. https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.bordeaux-gazette.com%2Fun-mysterieux-edifice-bordelais-le-fort-du-ha-palais-devenu-prison.html#federation=archive.wikiwix.com&tab=url

[18] Pierre Miquel, Les Guerres de religion, Paris, Fayard, 1980, 596 p.

[19] Eric Saugera, Bordeaux port négrier (XVIIe-XIXe siècles), KARTHALA Editions, 2002, 384 p.

[20] Caroline Crouin, Étude scénographique des fêtes en faveur de l'abolition de l'esclavage en France (février - juillet 1794), Annales historiques de la Révolution française, vol. 339, n^o 1,‎ 2005, p. 55-77. https://www.persee.fr/doc/ahrf_0003-4436_2005_num_339_1_2752

[21] François Hubert, Christian Block et Jacques de Cauna, Bordeaux au XVIIIe siècle: Le commerce atlantique et l'esclavage, Bordeaux/33-Mérignac, Le Festin, 2018, 205 p.

[22] Renée Leulier, L’architecte André Portier (1702-1770) et l’art rocaille à Bordeaux. https://pariset.hypotheses.org/1990

[23] Bordeaux, porte océane (1715 - 1793). https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.bordeaux.fr%2Fp7097%2Fbordeaux-porte-oceane-1715-1793#federation=archive.wikiwix.com&tab=url

[24] André Desforges et al., Histoire des maires de Bordeaux, Les Dossiers d'Aquitaine, 2008, p. 281-284. https://archive.wikiwix.com/cache/index2.php?url=https%3A%2F%2Fwww.google.fr%2Fbooks%2Fedition%2FHistoire_des_maires_de_Bordeaux%2F5jKEwJlVhCAC%3Fhl%3Dfr%26gbpv%3D1%26dq%3Dlynch%2C%2Bbordeaux%26pg%3DPA281%26printsec%3Dfrontcover#federation=archive.wikiwix.com&tab=url

[25] Butel, Paul., Les négociants bordelais, l'Europe et les îles au XVIII^e siècle, Paris, Aubier, 1996, 427 p.

[26] Bordeaux : la gare Saint-Jean et son histoire, départ et terminus depuis 114 ans. https://www.sudouest.fr/economie/transports/bordeaux-la-gare-saint-jean-et-son-histoire-depart-et-terminus-depuis-114-ans-9319492.php

[27] (fr) Atlas régional des effectifs d'étudiants 2007-2008 PDF (56,9 Mo)

[28] I tròban una placa damb inscripcions en gascon medievau.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]